‘โฉนดชุมชน’
บนเส้นทางการปฏิรูปที่ดิน

ค่ำคืนของวันที่ 10 กันยายน 2552 บรรยากาศเงียบกริบท่ามกลาง
สวนยางพารา ซึ่งเป็นที่ตั้งของมูลนิธิอันดามัน อำเภอเมือง จังหวัดตรัง

แม้จะเนืองแน่นไปด้วยพี่น้องในเครือข่ายปฏิรูปที่ดินแห่งประเทศไทย
จากจังหวัดต่างๆทั่วภาคใต้กว่าร้อยคน แต่กลับไม่มีเสียงดังเอิกเกริก
มีบ้างก็แค่เสียงเล็ดลอดออกมาเบาๆ จากแต่ละกลุ่ม

การมารวมตัวของพี่น้องในคราวนี้ ก็เพื่อร่วมเวทีสัมมนาเรื่อง “การกระจาย
การถือครองที่ดินและการรับรองสิทธิการจัดการทรัพยากรของชุมชนตาม
แนวทางโฉนดชุมชน (เวทีภาคใต้)”

เป็น “โฉนดชุมชน” ที่ก่อนหน้านี้นายสาทิตย์ วงศ์หนองเตย รัฐมนตรี
ประจำสำนักนายกรัฐมนตรี ในฐานะประธานอนุกรรมการชุดนโยบาย
ในคณะกรรมการอำนวยการแก้ไขปัญหาเครือข่ายปฏิรูปที่ดินแห่ง
ประเทศไทย ได้กำหนดให้บ้านทับเขือ/ปลักหมู ตำบลช่อง อำเภอนาโยง
จังหวัดตรัง และคลองโยง อำเภอพุทธมณฑล จังหวัดนครปฐม เป็นพื้นที่
นำร่องพื้นที่แรก

“โฉนดชุมชน” เป็นอย่างไร มีผลต่อการแก้ไขปัญหาที่ดินอย่างไร เคยมี
คำตอบจากที่สัมมนา เรื่อง “โฉนดชุมชนกับการแก้ไขปัญหาที่ดินในสังคมไทย”
จัดโดย “เครือข่ายปฏิรูปที่ดินแห่งประเทศไทย” ที่ห้องประชุมสมาคมนิสิตเก่า
คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อช่วงต้นเดือนกรกฎาคม 2552

ในที่สัมมนาวันนั้น นายไพโรจน์ พลเพชร ประธานคณะกรรมการประสานงาน
องค์กรพัฒนาเอกชนบอกว่า หลักการสำคัญของโฉนดชุมชน คือ การให้สิทธิ
ชุมชนในการบริหารจัดการที่ดินร่วมกัน โดยชุมชนได้ใช้ประโยชน์ และวาง
กติกาในการบริหารจัดการที่ดินแบบรวมหมู่ เพื่อป้องกันการสูญเสียที่ดิน

“ประเด็นสำคัญ โฉนดชุมชนไม่ได้อยู่ที่การออกเอกสารรับรองสิทธิ์ แบบโฉนด
ที่ดินที่มีตราครุฑ แต่เป็นเรื่องของคนในชุมชน ที่จะต้องมีสำนึกร่วมวางแผน
การครอบครองที่ดิน และแนวทางการใช้ที่ดินอย่างชัดเจน” นายไพโรจน์ กล่าว

นายสุรพล สงฆ์รักษ์ จากสหพันธ์เกษตรกรภาคใต้ พูดถึงข้อเสนอของคณะทำงาน
ศึกษาโครงสร้างระบบภาษีที่ดิน มาตรการการเงินการคลัง และแนวทางการจัดตั้ง
ธนาคารที่ดินว่า ประการแรก รัฐบาลควรผลักดันให้มีการจัดเก็บภาษีที่ดิน และสิ่งปลูก
สร้าง เพื่อให้เกิดความเป็นธรรมในสังคม ประการที่สอง การจัดเก็บภาษีที่ดิน ควรจัด
เก็บจากที่ดินที่ไม่ได้ทำประโยชน์ ในอัตราสูงกว่าที่ดินที่มีการนำไปใช้ประโยชน์
ประการที่สาม ควรยกเว้นภาษีให้กับผู้มีที่ดินถือครองมูลค่าน้อย หรือเกษตรกรยากจน
เพื่อไม่ให้ภาระภาษีตกแก่กลุ่มคนยากจน และต้องอาศัยที่ดินเป็นปัจจัยการผลิต

เพื่อให้เกิดการกระจายการถือครองที่ดิน ควรจัดเก็บภาษีในอัตราก้าวหน้าตาม
ขนาดการถือครอง โดยกำหนดอัตราภาษีก้าวหน้าอย่างเหมาะสม ไม่กระทบต่อ
ระบบเศรษฐกิจโดยรวม

“ส่วนธนาคารที่ดิน จะเป็นกลไกในการจัดการที่ดินให้เกิดความเป็นธรรม โดยให้
มีรายรับจากการจัดเก็บภาษีที่ดิน และสิ่งปลูกสร้างร้อยละ 2 เพื่อเป็นเงินทุนสำหรับ
จัดตั้ง และบริหารจัดการธนาคารที่ดิน เพื่อใช้ในการแก้ไขปัญหาที่ดินและที่อยู่อาศัย”
นายสุรพล กล่าว
นั่นคือ ประเด็นพูดคุยในวงสัมมนาที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เมื่อต้นเดือนกรกฎาคม
2552ย้อนกลับมาที่มูลนิธิอันดามัน ช่วงเช้าของวันที่ 11 กันยายน 2552 ยังคงมีพี่น้อง
จากจังหวัดต่างๆ ทยอยมาเพิ่มเติม จนล้นห้องประชุม ต้องออกมาหาที่นั่งเสริมข้างนอก

ด้วยเพราะวันนี้มีนายนิพนธ์ บุญญภัทโร ผู้ช่วยรัฐมนตรีประจำสำนักนายกรัฐมนตรี
(สาทิตย์ วงศ์ หนองเตย) และนายสาธร วงศ์หนองเตย ผู้เชี่ยวชาญประจำตัวสมาชิกสภา
ผู้แทนราษฎรจังหวัดตรัง (นายสาทิตย์ วงศ์หนองเตย) มาร่วมอภิปรายในหัวข้อ
“โฉนดชุมชมกับการจัดการที่ดินอย่างยั่งยืนและกระจายการถือครองที่ดินอย่าง
เป็นธรรม”

นายนิพนธ์ บุญญภัทโร กล่าวถึงความสำคัญของโฉนดชุมชนว่า เป็นเครื่องมือที่จะ
ให้พี่น้องมีที่ทำกินอย่างยั่งยืน และป้องกันไม่ให้บุกรุกป่าเพิ่มขึ้น โฉนดชุมชน
จะต้องมีคนอยู่ในที่ดิน มีองค์กรที่จัดตั้งขึ้นอย่างเข้มแข็ง เมื่อชุมชนพร้อม ขั้นตอน
ต่อไปเป็นหน้าที่ของรัฐมนตรี ที่จะผลักดันให้ออกกฎหมายขึ้นมารับรอง

ถึงแม้ประเด็นโฉนดชุมชน จะมีความคืบหน้า แต่ปัญหาอื่นๆ ที่สมาชิกเครือข่ายปฏิรูป
ที่ดินแห่งประเทศไทยเผชิญอยู่ ดูเหมือนจะไปไม่ถึงไหน เพราะเจ้าหน้าที่รัฐไม่เคย
เปลี่ยนทัศนคติ ยังคงใช้มาตรการทางกฎหมายเป็นหลักในการแก้ไขปัญหา คือ
ยึดมติคณะรัฐมนตรี วันที่ 30 มิถุนายน 2541 เป็นเหตุให้ชาวบ้านยังคงถูกจับกุม
เฉพาะชาวบ้านในเขตเทือกเขาบรรทัด จังหวัดตรังกับพัทลุง มีผู้ถูกจับกุมถึง 70 ราย
ถือเป็นตัวเลขที่สูงมาก

ในขณะที่นายสุรพล สงฆ์รักษ์ แกนนำสหพันธ์เกษตรกรภาคใต้ ลุกขึ้นมาบอกเล่า
ถึงความรุนแรงที่เกิดขึ้นในจังหวัดสุราษฏร์ธานีว่า บริษัทฯ ซึ่งบุกรุกที่ดินของรัฐ
และเขตป่าไม้ถาวร ส่งคนมาทำร้ายชาวบ้านที่บุกยึดที่ดินดังกล่าว เพื่อนำกลับมา
ให้รัฐจัดการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรม

ล่าสุด เมื่อวันที่ 8 สิงหาคม 2552 ทำลายบ้านของชาวบ้าน ที่ชุมชนคลองไทรพัฒนา
อำเภอชัยบุรี จังหวัดสุราษฎร์ธานี พังเสียหายถึง 60 หลัง พร้อมกับเล่าย้อนกลับไป
ถึงความโหดร้ายของกลุ่มบริษัทสวนปาล์ม ที่ส่งคนมาทำร้ายชาวบ้านตายไปแล้ว 4 ศพ
บาดเจ็บอีกหลายคน

คำตอบจากนายนิพนธ์ บุญญภัทโร ก็คือ ปัญหาที่จังหวัดสุราษฏร์ธานี ล้วนแต่เป็น
ปัญหาใหญ่ ต้องดูแต่ละเรื่องแต่ละพื้นที่ เพราะถ้าเหมารวมจะแก้ได้ยาก ต้องแก้
ทีละจุด เพราะแต่ละจุดมีปัจจัยแตกต่างกัน รัฐเองต้องตัดสินใจตามความเป็นจริง

“ผมเคารพในสิทธิ์ ชาวบ้านมีสิทธิ์เรียกร้อง  ขอให้เรียกร้องต่อไป ผมเชื่อว่ารัฐบาล
ไม่หูหนวก” เป็นถ้อยคำปลอบใจจากนายนิพนธ์ บุญญภัทโรในวันนั้น