ปัญหาภายในชาติของอียิปต์ที่ประทุขึ้นช่วงปลายเดือนมกราคม พ.ศ. 2554 ดูห่างไกลจากประเทศนอกเขตทะเลเมดิเตอเรเนียนที่ได้แต่ร่วมภาวนาให้ความสงบของอียิปต์กลับคืนมาโดยเร็ว คนที่ผ่านเหตุการณ์ไม่สงบในชาติตัวเองมา ย่อมอดคิดไม่ได้ว่าชนวนของเหตุการณ์อาจมาจากการแบ่งแยกทางความเห็นเรื่องการปกครองประเทศ ... หรือสาวลึกไปถึงความเหลื่อมล้ำ การทุจริต เรื่องในบ้านที่จัดการได้เบ็ดเสร็จจากภายใน

ทว่าเรื่อง ‘ในบ้าน’ ของแต่ละชาติไม่ได้จบลงสวยงามเสมอไป ไม่ว่าจะเป็นความวุ่นวายในอิหร่าน (พ.ศ.2521-2522) Tiananmen Square (พ.ศ.2532) หรือรัสเซีย (พ.ศ.2534)

การวิเคราะห์ของบางสำนักข่าวต่างชาติจึงเปิดประเด็นว่าความไม่สงบครั้งนี้มีโอกาสนำไปสู่สงครามในโลกอาหรับ

โอกาสและความเป็นไปได้มีมากเพียงไหนคงต้องติดตามต่อไป แต่การประมวลเหตุการณ์ในอดีตได้ข้อสังเกตที่น่าสนใจ อันอาจส่งผลตามมาที่น่าสนใจยิ่งกว่า

จุดเริ่มต้น ณ เวลาปัจจุบัน ที่สะเทือน Arab World

Tunisia: ความไม่สงบเริ่มขึ้นประมาณสัปดาห์แรกของปี พอวันที่ 14 มกราคม พ.ศ. 2554 ประธานาธิบดี Zine al-Abidine Ben Ali ปิดฉากการครองประเทศตั้งแต่พ.ศ. 2530 ด้วยการลี้ภัยออกนอกประเทศ  

Day of Revolt: 25 มกราคม พ.ศ.2554 ประชาชนอียิปต์รวมตัวชุมนุมต่อต้านรัฐบาลภายใต้การนำของ Hosni Mubarak ซึ่งครองอำนาจมาตั้งแต่ พ.ศ. 2524 เหตุการณ์ที่ทวีความรุนแรงขึ้นเป็นตัวชี้ว่าการเปลี่ยนแปลงครั้งนี้หลีกเลี่ยงไม่ได้ แต่เปลี่ยนแล้วจะนำประเทศไปในทางไหนเป็นเรื่องเกินการคาดเดา

Jordan: 1 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2554 King Abdullah ประกาศล้มรัฐบาลและให้นายกรัฐมนตรีคนใหม่เตรียมจัดการปฏิรูปการปกครอง – ก่อนที่จะมีการประท้วงใดๆ มุสลิมฝ่ายตรงข้ามไม่ต่อต้านคิงอับดุลลาห์ แต่อยากได้นายกรัฐมนตรีจากการเลือกตั้ง

Yemen: 2 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2554 ประธานาธิบดี Ali Abdullah Saleh ประกาศลงจากตำแหน่ง โดยไม่มีการผ่องถ่ายอำนาจสู่รุ่นลูกชาย ด้วยวลีง่ายๆ ว่า ‘ไม่ต่อเวลา...ไม่สืบทอด...ไม่ปรับใหม่’

Algeria: ประเทศตกอยู่ภายใต้ภาวะฉุกเฉินที่ห้ามการชุมนุมในเมืองหลวงมาตั้งแต่ พ.ศ. 2535 ความเคลื่อนไหวจึงกรุ่นอยู่รอบนอกในเรื่องของปากท้องเป็นหลัก รัฐบาลนี้อยู่ในอำนาจมาตั้งแต่ พ.ศ. 2542

Morocco: มีปัญหาภายในมากพอกับประเทศเพื่อนบ้าน โดยเฉพาะเรื่องของการทุจริต แต่ใช้นโยบายคุมเข้มการแสดงออกของประชาชนแบบเดียวกับอียิปต์และอัลจีเรีย จึงยังคุมสถานการณ์ความเคลื่อนไหวของประชาชนได้

เรื่องราวในอดีต

เรื่องราวของประเทศบนชายฝั่งเมดิเตอเรเนียนมีที่มาซับซ้อนในแง่ภูมิศาสตร์ ศาสนา และอิทธิพลของประเทศมหาอำนาจ และต้องย้อนเวลากว่าครึ่งศตวรรษไปตั้งต้น

เรื่องยุ่งยากอยู่แล้ว เล่าอย่างง่ายให้เห็นภาพน่าจะเหมาะที่สุด 

ตะวันออกกลางจุดนี้ เป็นยิว(Jewish) อยู่ชาติเดียวคืออิสราเอล ซึ่งมีชายแดนฝั่งซ้ายติดกับอียิปต์ และฝั่งขวาเป็นแนวกับจอร์แดน ด้านเหนือชนกับเลบานอนและบางส่วนของซีเรีย ประเทศเพื่อนบ้านของอิสราเอลได้รับอิทธิพลจากสองชาติยุโรป ฝ่ายแรกคือ อียิปต์ จอร์แดน และซาอุดิอาเรเบีย (ซึ่งติดกับจอร์แดน) อยู่ภายใต้การควบคุมของอังกฤษอยู่นาน อีกฝ่ายคือเลบานอนและซีเรียเป็นฝรั่งเศส

ที่ตั้งของอิสราเอลนั้น เดิมถือเป็น Holy Land พื้นที่ศักดิ์สิทธิ์ของผู้นับถือศาสนาที่สืบเนื่องมาจาก Abraham อันได้แก่ Judaism (ยิว), Christianity, Islam และ Baháí มีชื่อตามไบเบิ้ลว่า Canaan และยังรู้จักกันในอีกหลายชื่อทั้ง Palestine และ Kingdom of Jerusalem ผู้คนที่อยู่อาศัยมีหลากหลายเป็นลักษณะชนเผ่า

คำว่า Palestinian ปัจจุบันนี้สื่อความหมายถึงชาวมุสลิมที่อยู่ในบริเวณเดิมที่เรียกว่า ปาเลสไทน์ แต่ในคนรุ่นบรรพบุรุษมีทั้งมุสลิมและยิว

บริเวณที่เรียกว่า West Bank รูปร่างก้อนหัวใจคร่อมตอนเหนือของทั้งอิสราเอลและจอร์แดนเอาไว้คือ ดินแดนปาเลสไทน์ (Palestine area) บริเวณปฐมเหตุแห่งการพิพาทอันยาวนาน เพราะขณะที่ไบเบิ้ล (Bible) ระบุว่าเป็นพื้นที่ของยิว พระคัมภีร์โกราน (Koran) ก็บอกว่าเป็นดินแดนของมุสลิมด้วย 

หลังสงครามโลกครั้งที่สอง เมื่อสนธิสัญญาในการดูแลปาเลสไทน์ของบริเทนจบลง ก็เป็นจุดเริ่มต้นของการเป็นอิสระแก่ตนเองของชาติอาหรับ หลายชาติยังอยากคงความช่วยเหลือและสนับสนุนด้านความมั่นคงอยู่ เพราะความขัดแย้งระหว่างยิวและอาหรับไม่เคยหมดสิ้น จนกรณีพิพาทลามไปเป็นสงครามกลางเมือง (Arab-Israeli War 1948) ที่วันหนึ่ง สหรัฐอเมริกาก็เข้ามาแทรกแซง และสุดท้ายกำหนดพื้นที่นี้ว่าเป็น State of Israel 

แนวพรมแดนของอียิปต์และอิสราเอล มีพื้นที่เส้นยาวเลียบทะเลเรียกว่า Gaza Strip เดิมทีเมื่ออิสราเอลกลายเป็น ‘ยิว’ พวกมุสลิมก็ขยับมาอยู่กันตรงนี้ อียิปต์ก็ถือครองพื้นที่ไปเรื่อยเพราะเป็นที่ชุมชนของคนมุสลิม และออกจะหวงแหนในฐานะที่เป็นท่าเรือใหญ่ ไม่เช่นนั้น ไล่ไปฝั่งซ้ายอียิปต์จะไม่มีท่าเรือใช้ไปอีกไกล

จนปี พ.ศ.2510 เกิดสงครามหกวันระหว่างอิสราเอลและอียิปต์ อิสราเอลชนะ ได้ถือครอง Gaza Strip

ภายหลังเมื่อเกิดสันติภาพระหว่างอิสราเอลและอียิปต์ อิสราเอลจึงให้อียิปต์ใช้พื้นที่ Gaza Strip ด้วยเงื่อนไขที่อียิปต์ต้องคุมรอยต่อช่วงสั้นของชายแดนระหว่างกันตรงนั้นให้ เพราะศัตรูถาวรของอิสราเอลคือ PLO (Palestinian Liberation Organization) และ Hamas (ซึ่งหลายชาติกำหนดให้เป็นขบวนการก่อการร้าย) ใช้พื้นที่ตรงนั้นเป็นฐานเพื่อลักลอบขนอาวุธเข้า Gaza มานานแล้ว ทั้งตรงรอยต่อบนพื้นดินและบางครั้งขุดอุโมงค์ด้วยซ้ำ อิสราเอลป้องกันตัวเองจากการลักลอบทางน้ำและทางอากาศได้ดีแล้ว เมื่ออียิปต์ตกลงด้วย จึงตรึงความปลอดภัยทางพื้นดินไว้ได้อีกหนึ่งด้าน

อิสราเอลนั้นมีภาระต้องกันศึกจากรอบด้าน ก้อนดวงใจตรง West Bank ก็ไม่ไกลจากเมืองหลวง Tel Aviv ถ้าซีเรียที่โผล่มาจากสุดปลายตะวันออกเฉียงเหนือตั้งขีปนาวุธขึ้นเมื่อไหร่ ก็ยิงตรงเข้าถล่มได้ทันที

เมื่ออียิปต์ประสบวิกฤติทางการเมืองอยู่ ณ ขณะนี้ อิสราเอลจึงออกโรงสนับสนุนมูบารัก เพราะถ้าเกิดการเปลี่ยนแปลงในอียิปต์ขึ้น ข้อตกลงซึ่งสร้างความปลอดภัยให้หนึ่งด้านชายแดนย่อมกระทบไปด้วย

หากสถานการณ์ในอียิปต์เลวร้ายลงไปเรื่อย ปฏิกิริยาของ al-Ikhwan al-Muslimun หรือ Muslim Brotherhood องค์กรมุสลิมที่เก่าแก่และใหญ่ที่สุดของอียิปต์ ซึ่งอยู่ฝ่ายตรงข้ามกับมูบารักย่อมถูกจับตา

Muslim Brotherhood นี้เคารพระบอบประชาธิปไตย ปฏิเสธความรุนแรง มุ่งมั่นในการสร้างสาธารณกุศล แต่ขณะเดียวกันก็ยึดมั่นในหลักการที่สำคัญยิ่ง คือการสร้างรัฐที่มีการปกครองโดยใช้กฎหมายแห่งอิสลาม หรือ Sharia Law และมีคำขวัญที่เป็นที่รู้กันทั่วโลกว่า Islam is the solution.

การเปลี่ยนแปลงทางใดก็ตามของอียิปต์ย่อมส่งผลต่อสมดุลและความมั่นคงของโลกอาหรับและมุสลิม จึงเป็นเหตุให้ทุกฝ่ายเฝ้าดูเหตุการณ์อย่างใกล้ชิด

โดยเฉพาะอิสราเอลที่มีความพร้อมในการสร้างปฏิกิริยาโต้ตอบเพื่อเสถียรภาพความมั่นคงของตนเอง

ความเดือดร้อนของอิสราเอลก็ถูกจับตาโดยสหรัฐอเมริกา

สหรัฐอเมริกาจำเป็นต้องเฝ้าดูและช่วยเหลืออิสราเอลอย่างภักดี เพราะชาวยิว ที่ต้องร่อนเร่หาแผ่นดินเป็นของตัวเองมานานนับศตวรรษนั้น ไปปักหลักปักฐานอยู่เป็นจำนวนมากในสหรัฐอเมริกา โดยเฉพาะในฝั่งตะวันออกอย่างเมืองนิวยอร์ค

ทุกวันนี้ชาวอเมริกันเชื้อสายยิวจำนวนไม่น้อยกลายมาเป็นผู้มั่งคั่งและมีอิทธิพลในวงธุรกิจ สังคมและการเมืองของประเทศสหรัฐอเมริกา

ความไม่สงบในวันนี้ของอียิปต์ที่เริ่มต้นดูจะเป็นเพียงแค่ความวุ่นวายภายในของหนึ่งประเทศในโลกอาหรับ ได้กลายมาเป็นปัญหาใหญ่พอที่จะดึงประเทศมหาอำนาจทั้งหลายให้เกาะติดความเคลื่อนไหวอย่างใกล้ชิด จึงเป็นเรื่องยากที่คนทั่วไปจะเลี่ยงผลกระทบอันอาจเกิดขึ้น และคงต้องร่วมวงติดตามเหตุการณ์ต่อไป

* * * * * * * * * * * *

อ่านเพิ่ม BBC, Telegraph, Guardian

Map: Collins WORLDATLAS