เชี้ยวยีจึงเล่าให้ อ.แหววฟังว่า ปลัดอำเภอถามว่า ทำไมอาจึงเหมยและเล่าสือซึ่งเป็นบิดามารดาของเชี้ยวยีจึงจึงไม่ได้ไปแจ้งการเกิดของเชี้ยวยีจึงต่ออำเภอหรือเทศบาล ?

อ.แหววนิ่งฟังเชี้ยวยีจึงเล่า เธอผู้นี้เกิดในประเทศไทยเมื่อราว พ.ศ.๒๕๐๐ เธอแก่กว่า อ.แหวว ๑ ปี อ.แหววเกิดที่เชียงใหม่ในโรงพยาบาลหมอจินดา แต่เชี้ยวยีจึงเกิดในป่าสูงที่ดอยหัวแม่คำ แน่นอนไม่มีโรงพยายาลในเวลานั้นบนดอยดังกล่าว ในวันนี้ บนดอยสูงของจังหวัดเชียงใหม่ก็ยังไม่เป็นพื้นที่ที่เข้าถึงกันได้แบบง่ายๆ บางดอยนั้น รถที่เข้าถึงได้ ต้องเป็นรถโพว์วีล ซึ่งมีกำลังขับเคลื่อนล้อหน้าอย่างทรงพลัง และถ้าฝนตก ก็ไม่ต้องหวังว่า จะไปถึงได้ง่าย อ.แหววเกือบตายเพราะไปพื้นที่แบบนี้ในยามฝนตก ก็หลายหน

คำถามของคุณปลัดหนุ่มดังกล่าวข้างต้นย่อมเป็นคำถามที่ไม่ตระหนักในบรรยากาศของสภาพบ้านเมืองของบ้านหัวแม่คำใน พ.ศ.๒๔๙๖ หรือ พ.ศ.๒๕๐๐ และยังเป็นคำถามจากผู้ถามที่อาจไม่ตระหนักในประวัติศาสตร์กฎหมายว่าด้วยการทะเบียนราษฎร ใน พ.ศ.๒๔๙๙ ก็อาจจะยังไม่มีอำเภอแม่จันเสียละมัง เทศบาลนั้นก็ไม่ต้องกล่าวถึง ยังไม่มี ขอให้ทราบว่า แม้มาตรา ๒ แห่ง พ.ร.บ.การทะเบียนราษฎรในเขตต์เทศบาล พ.ศ.๒๔๗๙ กลับบัญญัติว่า “ให้ใช้พระราชบัญญัตินี้ในท้องถิ่นซึ่งมีฐานะเป็นเทศบาลเมื่อพ้นกำหนดหกเดือนหลังจากได้ประกาศพระราชบัญญัตินี้ในราชกิจจานุเบกษา ส่วนในท้องถิ่นใดซึ่งยังมิได้มีฐานะเป็นเทศบาลในวันประกาศพระราชบัญญัตินี้ ให้ใช้พระราชบัญญัตินี้เมื่อพ้นกำหนดหกเดือนหลังจากได้ประกาศในราชกิจจานุเบกษายกฐานะท้องถิ่นนั้นเป็นเทศบาล” ซึ่งแปลว่า กฎหมายนี้ก็เข้าใจว่า ในพื้นที่ที่เทศบาลไม่มี มาตรา ๑๗ ก็ยังไม่อาจมีผลบังคับ 

เราต้องหันมาตั้งคำถามต่อไปว่า แล้วอำเภอหรือเทศบาลเกิดในพื้นที่บ้านหัวแม่คำเมื่อไหร่กัน ? คงไม่ใช่ใน พ.ศ.๒๔๙๖ หรือ พ.ศ.๒๕๐๐ ดังนั้น หากอาจึงเหมยจะไม่อาจแจ้งเกิดให้เชี้ยวยีจึง ก็น่าจะเป็นเรื่องธรรมดา และหากเชี้ยวยีจึงจะไม่มี “ใบสำคัญ” ซึ่งนายทะเบียนท้องถิ่นออกเพื่อบันทึกการแจ้งเกิดของเชี้ยวยีจึง ก็น่าจะยิ่งเป็นเรื่องที่ธรรมดามาก

          ดังนั้น หากเชี้ยวจึงจะตกเป็นคนไร้รัฐ ก็มิใช่เรื่องที่แปลก เพราะเธอเกิดก่อนระบบทะเบียนราษฎรทั่วไปที่รัฐไทยสถาปนาขึ้นเพียงใน พ.ศ.๒๔๙๙ โดย พ.ร.บ.ทะเบียนราษฎร พ.ศ.๒๔๙๙ แต่โปรดทราบว่า ข้อมูลส่วนบุคคลของเชี้ยวยีจึง และชาวเขาในสถานการณ์เดียวกับเธอ ได้ถูกบันทึกอย่างละเอียดละออโดยศูนย์สงเคราะห์ชาวเขา เราจึงทราบว่า เชี้ยวยีจึงเกิดในประเทศไทย เธอจึงมีสัญชาติไทยโดยผลของกฎหมายทีเดียว แต่ด้วยประเทศไทยในราว พ.ศ.๒๕๑๕ กลัวภัยคอมมิวนิสต์ที่แพร่หลายเข้ามาจากทางลาว เขมร เวียด และจีน รัฐบาลทหารในยุคนั้นจึงผลักดันกฎหมายออกมา ๑ ฉบับที่เรียกว่า “ประกาศคณะปฏิวัติฉบับที่ ๓๓๗” ซึ่งมีผลถอนสัญชาติไทยของบุคคลที่เกิดในประเทศไทยจากบิดาที่ชอบด้วยกฎหมายซึ่งเป็นคนต่างด้าวที่เข้ามาในประเทศไทยในลักษณะไม่ถาวร

          แล้วกฎหมายนี้เกี่ยวอะไรกับเชี้ยวยีจึง ?

          เชี้ยวยีจึงเป็นอีกคนหนึ่งที่ถูกถอนสัญชาติไทยเมื่อวันที่ ๑๔ ธันวาคม พ.ศ.๒๕๑๕ โดยกฎหมายนี้ เพราะ อาจึงเหมยและเล่าสือ  เป็นชาวเขาที่เดิมอาศัยอยู่ตามแนวชายแดน และต่อมา จึงอพยพเข้ามาตั้งรกรากในประเทศไทย แม้ถูกถอนสัญชาติไทยแล้ว เชี้ยวยีจึงก็ยังอาศัยอยู่ในประเทศไทย และยังมีชื่ออยู่ในทะเบียนราษฎรของรัฐไทยประเภทคนต่างด้าวอยู่ชั่วคราว แต่เมื่อประเทศลีซูไม่มีอยู่จริง เชี้ยวยีจึงจึงไร้สัญชาติ แต่ในวันนี้ เรื่องราวความไร้สัญชาติของเชี้ยวยีได้รับการเรียนรู้และรับรู้ จึงได้มีนโยบายของรัฐบาลตั้งแต่ พ.ศ.๒๕๔๗ ที่จะให้คืนสัญชาติไทยแก่เชี้ยวยีจึง นโยบายนี้เรียกกันโยทั่วไปว่า “มติโภคิน” เพราะคนที่ผลักดันเรื่องนี้ ก็คือ ดร.โภคิน พลกุล ในสมัยที่ท่านดำรงตำแหน่งรัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทย

และวันนี้ เชี้ยวยีจึงก็ได้รับการรับรองสิทธิในสัญชาติไทย โดยได้รับการเพิ่มชื่อในทะเบียนบ้านในสถานะคนสัญชาติไทย และได้รับบัตรประชาชนของคนสัญชาติไทย หลังจากที่มีการต่อสู้อยู่นาน และยังมีคนในสถานการณ์เดียวกับเชี้ยวยีจึงอีกมากมาย ที่ได้คืนสิทธิในสัญชาติไทย แต่ยังไม่ได้รับการรับรองสิทธิ ทำอย่างไรดี ?