ดูนกที่เกาะมันใน...

         มีโอกาสล่องลำนาวาไปยังเกาะมันใน จ.ระยอง อีกครั้งเมื่อไม่กี่วันที่ผ่านมา
         มีหลายสิ่งหลายอย่างแตกต่างไปจากเดิม ทั้งผู้คนและห้วงอารมณ์
         แต่สิ่งที่ยังยืนหยัด คือ คลื่นความร้อนยังคงไม่เปลี่ยนแปลง
         ช่วงเดียวกันของปีก่อน อากาศก็ร้อนปานตับแล่บเหมือนปีนี้
         ไม่น่าเชื่อว่า อุณหภูมิที่สูงปรี๊ดในเดือนเมษายนไม่อาจหยุดยั้งเหล่านักดูนกได้

          ห้วงฤดูร้อนในประเทศไทย แม้เป็นช่วงปลายฤดูนกอพยพ
          แต่ก็เป็นจังหวะเวลาที่ฮ็อตที่สุดช่วงหนึ่งของการดูนก
          เรียกได้ว่าเป็น"นาทีทอง"ก็ไม่เกินเลยไปแต่อย่างใด

          พวกเราอันประกอบด้วยบรรดาหนุ่มน้อยหนุ่มใหญ่ทั้ง บล็อกเกอร์ชายสามหยด บล็อกเกอร์ผีเสื้อพเนจร นักดูนกหน้าใหม่ไฟแรงอย่างซูเปอร์บี โปรดูนกระดับเซเลบเรียกพี่อย่าง คุณสมิทธิ์ สุทธิบุตร , คุณกอล์ฟ และเพื่อนร่วมทางอีก 2-3 ท่าน ล่องเรือจากท่าเรือแห่งหนึ่งในระยอง มุ่งหน้าโต้คลื่นความร้อน ณ เกาะมันใน

          เกาะมันใน เป็นแหล่งเพาะพันธุ์เต่าทะเล มีชายหาดอันเงียบสงบให้เต่าทะเลได้ผสมพันธุ์วางไข่อย่างไม่ต้องกังวลถึงภัยอันตรายจากนักล่า และมีอ่าวอันร่มรื่นให้สัตว์ทะเลกระดองแข็งชนิดนี้ได้พักพิงอาศัยอย่างสบายใจ

         แน่นอนว่า ในฐานะ "นักดูนก" เราไม่ได้สนใจเต่ามากนัก เพราะถ้าสนใจเต่ามากกว่านก เราอาจได้ชื่อใหม่เป็น "นักมองเต่า"แทน

แปลกใจที่พบนกอัญชันอกเทา (Slaty-breasted Rail) บนเกาะมันใน 

         อย่างที่เรียนให้ทราบไปแล้วในเอ็นทรีที่เขียนเมื่อปี 2556 ชื่อตอน "เกาะมันใน" นัยแห่งการอพยพผ่าน !

         ผมเล่าให้ฟังว่า เกาะมันใน รวมไปถึงเกาะแก่งต่างๆตามชายฝั่งทะเลของภาคตะวันออก เป็น "จุดแวะพัก" ของ นกอพยพผ่าน(Passage migrant) เพื่อหากินอาหาร สะสมพลังงานสำหรับบินต่อ(เหมือนแวะปั๊มน้ำมันนั่นแหละ) ทั้งในช่วง"ขาไป"และช่วง"ขากลับ"ของการบินอพยพจากตอนเหนือและตอนกลางของเอเชีย ข้ามทะเล ไปยังอินโดนีเซียและออสเตรเลีย โดยไม่ผ่านผืนแผ่นดินใหญ่ ตามเส้นทางที่เรียกว่า "East Asian-Australian Flyway"

        ว่ากันตามข้อมูล เราพบ นกอพยพผ่าน (Passage migrant) ในประเทศไทยเพียง 2 ช่วงเวลาเท่านั้น เป็นต้นว่า ต้นฤดูหนาว และ ปลายฤดูร้อน เช่น นกอีเสือลายเสือ (Tiger Shrike), นกจับแมลงตะโพกเหลือง (Yellow-rumped Flycatcher),นกจับแมลงหลังเขียว(Green-backed Flycatcher) , นกจับแมลงคิ้วเหลือง (Narcissus Flycatcher),นกนกแซวสรรค์หางดำ (Japanese Paradise Flycatcher), นกจับแมลงสีฟ้าท้องขาว (Blue-and-White Flycatcher), นกคัดคูพันธุ์หิมาลัย (Himalayan Cuckoo) ฯลฯ

นกจับแมลงสีคล้ำ (Dark-sided Flycatcher) 

 นกแซวสวรรค์ (Asian Paradise- flycatcher) เพศผู้ ตัวอพยพ

 นกแซวสวรรค์ (Asian Paradise-flycatcher) เพศผู้ ตัวอพยพ

นกแซวสวรรค์หางดำ (Japanese Paradise-flycatcher) เพศผู้

นกแซวสวรรค์หางดำ (Japanese Paradise-flycatcher) เพศเมีย

         จะว่าไปแล้ว ทริปไปดู"นกอพยพผ่าน" ที่เกาะมันในคราวนี้ ผมได้เห็น "นกอพยพผ่าน" ที่มีสถานะภาพระดับ"หายาก" หลายชนิด เช่น นกแต้วแล้วพันธุ์จีน (Fairy Pitta) และนกแซวสวรรค์หางดำ (Japanese Paradise -flycatcher) ขณะที่เมื่อปีก่อน ผมเจอนกเดินดงสีเทาดำ (Siberian Thrush) ด้วย

         เฉกเช่นเคย เกาะมันในช่วงฤดูร้อนปีนี้ คราคร่ำไปด้วยนกน้อยนานาชนิด ที่พบกันมาก คือ นกจับแมลงหลังเขียว, นักจับแมลงตะโพกเหลือง, นกพงตั๊กแตนอกลาย ,นกอีเสือลายเสือ และนกแต้วแล้วหลายชนิด

 นกแต้วแล้วธรรมดา-นกกอหลอ (Blue-winged Pitta)

 นกแต้วแล้วอกเขียว  (Hooded Pitta)

นกแต้วแล้วพันธุ์จีน (Fairy Pitta) 

         เดินดูนกไปแบกกล้องไป ท่ามกลางอากาศที่ร้อนสุดอบอ้าวในเดือนเมษายน เป็นช่วงเวลาที่ช่าง"โหดร้าย"จริงๆ ผมดื่มน้ำเป็นเวลาเล่นเมื่อเดินดูนกรอบๆเกาะ เพื่อบรรเทาภาวะร่างกายขาดน้ำ

         แต่เมื่อกลับถึงบ้าน ยังรับรู้ได้ถึงอาการดังกล่าว จึงต้องจัดการกับเครื่องดื่มแก้ปวดเมื่อยตัวไปเสียขวดสองขวด อาการจึงค่อยยังชั่วขึ้น

        ถามว่าเมื่อร้อนอย่างโหดร้ายขนาดนั้น ปีหน้าจะไปอีกไหม
        ตอบสั้นๆ ง่ายๆ ว่า ไปครับ เพราะนกดี!

 นกคัดคูพันธุ์อินเดีย (Indian Cuckoo)

นกแซงแซวปากกา (Crow-billed Drongo)

นกเดินดงสีคล้ำ (Eyebrowed Thrush) 

น่าจะเป็น Kamchatka leaf warbler

         มีเพื่อนนักดูนกรุ่นน้องตั้งคำถามขึ้นมาลอยๆระหว่างเดินดูนกด้วยกันว่า "พี่ๆทำไมนกมันมีเทคนิคยังไงในการจดจำเส้นทางอพยพถึงจำแม่นขนาดนั้น เก่งว่าคนอีก เพราะคนยังเดินหลงทางออกบ่อยๆ นกมีเรดาห์ติดตัวมาด้วยหรือ"

         คำถามง่ายๆแต่ตอบยากเหลือเกินครับ ?!?

         จะตอบว่า เพราะนกมันจำทางเก่งก็ออกจะ "กำปั้นทุบดิน" กันเกินไป

         เอาเป็นว่า ด้วยความรู้น้อยกลัวจะให้ข้อมูลผิดพลาดโดยบริสุทธิ์ใจ ขออนุญาตหยิบยกข้อมูลจากสมาคมอนุรักษ์นกและธรรมชาติแห่งประเทศไทยมาให้อ่านกัน

 นกเขนน้อยไซบีเรีย (Siberian Blue Robin) เพศเมีย

นกพงตั๊กแตนท้ายทอยสีเทา (Pallas's Grasshopper Warbler)

นกพงตั๊กแตนอกลาย (Lanceolated Warbler)

นกพงคิ้วดำ (Black-browed Reed Warbler)

นกตบยุงภูเขา (Grey Nightjar)

         มีข้อสรุปมากมายเกี่ยวกับเส้นทางบินของนก

         นักปักษีวิทยาหลายคนอ้างถึงการมีส่วนช่วยของสัญชาตญาณหรือกรรมพันธุ์แต่ก็ยังไม่มีใครพิสูจน์ได้แน่ชัด มีเหตุผลกล่าวอ้างว่า นกใช้การสังเกตดวงจันทร์หรือดวงอาทิตย์เป็นเครื่องกำหนดทิศเช่นเดียวกับเข็มทิศ หรือนกอาจใช้สนามแม่เหล็กในการหาทิศทางหรือใช้วิธีจำกลิ่นไอของเส้นทาง

         แต่เหตุผลที่ยอมรับกันมากที่สุดบอกว่า นกบินตามเส้นทางเดิมได้ถูกต้องโดยใช้การจำทิศทางโดยอาศัยชายฝั่ง แนวเทือกเขา และแม่น้ำเป็นเครื่องหมายแทนแผนที่ และนกวัยอ่อนคงจดจำตามนกที่โตกว่า

         ดังนั้น นกส่วนใหญ่จึงมักอพยพรวมกันเป็นฝูง เพื่อช่วยในการหาทิศทาง

         แต่ในบางครั้งอาจมีนกบางส่วนหลงไปจากพื้นที่เดิมจนไปถึงแหล่งใหม่ ซึ่งเป็นเหตุให้เราพบนกชนิดใหม่ในประเทศไทยได้เป็นประจำในช่วงที่นกย้ายถิ่น

 คณะอาจารย์ฟิลกำลังใส่ห่วงขานก

        ในการเดินทางไปเกาะมันในครั้งนี้ เราพบคณะทำงานภาคสนามของ อาจารย์ฟิลิป ดี.ราวด์ แห่งคณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล พานักศึกษา และสมาชิกรุ่นหนุ่มสาว มาติดห่วงขานกในธรรมชาติ เพื่อศึกษาเส้นทางการอพยพของนก

          ข้อมูลของสมาคมอนุรักษ์นกและธรรมแห่งประเทศไทย ระบุว่า นักปักษีวิทยามีความพยายามที่จะศึกษาเส้นทางการบินอพยพของนกกันอย่างกว้างขวาง เพื่อที่จะได้ทราบถึงสภาพพื้นที่ที่นกเลือกบินผ่านว่า มีความสมบูรณ์และเปลี่ยนแปลงไปอย่างไรบ้างในแต่ละปีเพื่อนำข้อมูลที่ได้มา ใช้สำหรับการศึกษาหาแนวทางในการอนุรักษ์นกเหล่านั้น

         วิธีการศึกษาเส้นทางอพยพของนกมีหลายวิธีต่างกันออกไป ตั้งแต่การนับจำนวนนกที่บินผ่านดวงจันทร์ เพื่อบันทึกเวลาและทิศทางบิน

         การติดตั้งวิทยุเป็นวิธีที่ได้ผลอย่างหนึ่ง แต่ต้องใช้เงินลงทุนสูง เทคโนโลยีที่ทันสมัยอย่างเรดาห์ก็ถูกนำมาใช้เพื่อตรวจสอบจำนวน ทิศทางการบินแม้จะได้ผลค่อนข้างดี แต่ก็มีข้อเสียตรงที่ไม่อาจแยกจำนวนนกได้

         สำหรับวิธีศึกษาการย้ายถิ่นของนก ที่นิยมกันมากที่สุดคือ จับนกมาติดห่างหรือปลอกที่ขาแล้วปล่อยไปหลังจากนั้นจึงจับนกกลับมาตรวจสอบข้อมูลอีกครั้ง

เก็บข้อมูลด้วยการวัดขนาดโดยละเอียด

         นักปักษีวิทยาชาวเดนมาร์กชื่อ เฮซ ซี ซี มอร์เตนเซน เป็นผู้นำวิธีนี้มาใช้เป็นคนแรกเมื่อปี พ . ศ . 2442 โดยสวมปลอกแหวนสังกะสีกับนกกิ้งโครงพันธุ์ยุโรปจำนวน 165 ตัว พร้อมกับสลักชื่อปีและสถานที่ไว้บนปลอก

         หลังจากนั้นวิธีนี้ก็ได้รับความนิยมเรื่อยมา

        มีการพัฒนาให้ปลอกมีน้ำหนังเบาและใส่รายละเอียดเพิ่มมากขึ้น แต่การใส่ปลอกขานกมีข้อเสียคือ มักเก็บนกที่ใส่ปลอกกลับคืนมาได้น้อย จึงต้องใส่ปลอกขาเป็นจำนวนมาก ถึงจะมีโอกาสจับกลับคืนมาได้สูง

นกอีเสือลายเสือ (Tiger Shrike) 

          นกอีเสือ (Shrike) อยู่ในวงศ์นกจับคอนขนาดเล็กวงศ์หนึ่ง ชื่อ Laniidae ถ้าบอกว่านกอีเสือเป็นนกกินเนื้อ หลายอาจจะแปลกใจแล้วถามว่า ไม่ใช่เหยี่ยวและอินทรีหรอกหรือที่เป็นนกนักล่า (Raptor) ??

         นกไม่ได้เป็นมังสะวิรัติ หรือกินเมล็ดพืชไปเสียหมดนะครับ

         นกจำนวนมากเป็นสัตว์กินเนื้อ เนื้อที่ว่าคือมีตั้งแต่ หนอน แมลง ปลา สัตว์เลื้อยคลาน ไปจนถึงนกด้วยกันเอง บางชนิดเช่น นกโพระดก ซึ่งปกติกินลูกไม้เป็นอาหาร ในช่วงเลี้ยงดูลูกน้อย ก็อาจจับแมลงหรือตั๊กแตนมาเป็นอาหารประเภทโปรตีนเลี้ยงลูกเพื่อเสริมสร้างกล้ามเนื้อ

         หรือเช่น นกเงือก ก็เคยมีคนเห็นพ่อนกคาบลูกนกที่มีขนาดเล็กกว่ามาป้อนแม่นก-ลูกนกที่อยู่ในโพรง

นกจับแมลงอกสีน้ำตาลอ่อน (Brown-chested Jungle Flycatcher) 

          กรณีของนกอีเสือนั้น แม้ไม่ใช่นกในกลุ่ม Raptor แต่ธรรมชาติก็พัฒนาให้มันเป็นนกที่มีปากใหญ่และหนา ปลายปากแหลมงุ้มเป็นจะงอย ซึ่งเป็นลักษณะที่โดดเด่นของมัน ด้วยคุณสมบัติเหล่านี้เองทำให้นกอีเสือสามารถจับกินนกที่มีขนาดใกล้เคียงกันได้อย่างสบาย

          แมลง สัตว์เลื้อยคลาน และนก เป็นอาหารอันโอชะของนกอีเสือ มันจะพุ่งตัวโฉบ จับ ก่อนฉีกกินเหมือนสัตว์กินเนื้อ ซึ่งบางครั้งหากกินไม่หมด ก็จะนำไปซุกซ่อนตามคาคบไม้ หรือเสียบไว้ตามกิ่งไม้ หรือลวดหนาม แล้วค่อยย้อนมากินทีหลัง ซึ่งพฤติกรรมดังกล่าวเหมือน "เสือ" นั่นเอง 

         ในวันตระเวณดูนกรอบขอบเกาะมันในนั้น นักดูนกหลายท่านมีโอกาสได้เห็นฉากอันน่าตื่นเต้นฉากหนึ่ง ซึ่งน้อยคนจะมีโอกาสได้เห็น คือ ฉากนกอีเสือลายเสือ (Tiger Shrike) พุ่งโฉบ นกจับแมลงอกสีน้ำตาลอ่อน (Brown-chested Jungle Flycatche) กินเป็นเหยื่อ เป็นที่ฮือฮากันมาก หลายคนพูดว่า อีเสือเลือกกินของแพงเสียด้วย น่าเสียดายจริงๆ

         ที่บอกว่าฮือฮาก็เพราะเจ้าจับแมลงอกสีน้ำตาลอ่อนนั้นเป็นนกอพยที่หาได้ยากยิ่งนัก นานๆจะเจอตัวกันในเมืองไทยสักครั้ง จัดเป็นนกที่มีแนวโน้มใกล้สูญพันธุ์( Vulnerable) ระดับโลกอีกชนิดหนึ่ง ถือเป็นนกแพงในความหมายของวงการดูนก แต่ดันมาโดนอีเสือลายเสือจับกินแบบง่ายๆเสียนี่

นกอีเสือลายเสือจับ"เหยื่ิอ"กินเป็นอาหาร : ภาพจากบล็อกเกอร์ผีเสื้่อพเนจร

         ที่ไหนมีเหยื่อ ที่นั่นย่อมมีนักล่า !

         จากวลีนี้ ทำให้ผมคิดว่า สาเหตุที่นกอีเสือมาชุมนุมกันที่เกาะมันใจเป็นจำนวนมาก ก็น่าจะเป็นเพราะที่เกาะแห่งนี้มีอาหารให้มันบริโภคจับกินได้อย่างสบาย ก็นกขนาดเล็ก เช่น นกจับแมลงต้องบินในเส้นทางระยะไกล ผ่านห้วงมหาสมุทรสุดกว้างไกล มาลงจอดที่เกาะมันใน ด้วยสภาพที่เหนื่อย อิดโรย และสะบักสะบอม เลยตกเป็นเหยื่อของนักล่าที่ซุ่มรอคอยอยู่แล้วได้โดยง่าย

         อีเสือกินนกจับแมลง อีเสือก็อาจตกเป็นเหยื่อของสัตว์อื่นๆที่มีขนาดใหญ่กว่า ทำให้เกิดการถ่ายทอดพลังงานผ่านทางธาตุอาหาร จากชีวิตหนึ่ง ไปสู่อีกชีวิตหนึ่ง ตามสายสัมพันธุ์ห่วงโซ่อาหารในระบบนิเวศ (Food chain) ชีวิตก็เป็นเฉกเช่นนี้มาเนิ่นนานแล้ว ตั้งแต่ก่อนมนุษย์จะพัฒนาตนเองขึ้นมาเป็นนักล่าผู้ทำลายล้างเสียอีก

        วันนั้นที่เกาะมันใน ในวันโต้คลื่นความร้อน เต้นรำกับเปลวแดด ผมได้รับการถ่ายทอดพลังงานจากแสงดวงอาทิตย์เข้าเต็มพิกัด มันร้อนผ่าวไปทั่วร่างกาย ตอนนั้นตั้งคำถามกับตัวเองว่า มาเดินตากแดดร้อนๆ ทำอะไรอยู่ จะบ้าหรือเปล่า ทำไมไม่นั่งอยู่ในห้องแอร์ จิบเครื่องดื่มเย็นๆ

        เฮ้อ...ชีวิตสบายๆมันจะมีรสชาติอะไร รสอะไรก็ไม่อร่อยเท่ารสชาติชีวิตหรอก
       ไม่เชื่อโอกาสหน้าไปโต้คลื่นความร้อนกันดูครับ!

---------------------------------------

Guitar Sensation - Tequila Sunrise