การเรียนรู้...ในของขวัญอันน่าอัศจรรย์ที่ธรรมชาติมอบให้กับเรา
การเรียนรู้...ในสิ่งน่าพิศวง สวยงาม และลึกลับ ในตัวธรรมชาติเอง
การเรียนรู้...เพื่อรู้จักนอบน้อม รับผิดชอบ และมีจิตสำนึกต่อธรรมชาติ
หรือนั่นคือ... นิยามความหมายของการท่องไพรที่แท้จริงสำหรับบางคน

ต้นฝน...เหล่าบล็อกเกอร์กลุ่มระวังไพรมีทริปเดินทางไปดูนกกันอีกคำรบ
คราวนี้ เป็นการสำรวจป่าชายเลนเลียบชายฝั่งอันดามัน 2 จังหวัด ระนอง พังงา 
เริ่มต้นจากป่าชายเลนหงาวที่ผมเคยไปมาแล้วครั้งหนึ่ง เมื่อหลายปีก่อน

การดูนก..เป็นกิจกรรมที่ทำได้ไม่รู้จักเบื่อ ทำไมหลายคนจึงเป็นเช่นนั้น
แม้จะไม่มีอะไรมากไปกว่าการเดินดูนกในจุดเดิมๆ นกตัวเดิมๆที่เคยเห็น 
แต่คล้ายกับมีเสียงเพรียกจากอะไรสักอย่างหนึ่งที่เราเรียกกันว่าจิตวิญญาณ(หรือเปล่า)
เสียงเรียกร้องจากภายในตัวตน กระตุ้นเตือนตลอดเวลา หรือสิ่งนั้นจะเป็น...เสียงของหัวใจ!

"ศูนย์วิจัยป่าชายเลนหงาว" หรือที่เรียกชื่อกันอย่างเป็นทางการว่า "ศูนย์วิจัยป่าชายเลนจังหวัดระนอง"
เป็นแหล่งดูนกในป่าชายเลนหรือป่าโกงเกงอีกแห่งที่ติดอันดับต้น ๆ ของประเทศไทย
มีนกประจำถิ่นที่หาดูไม่ได้ง่าย ๆ เช่น นกกระเต็นแดง นกกระเต็นใหญ่ปีกสีน้ำตาล และนกแต้วแล้วป่าชายเลน

เป็นป่าชายเลนที่มีความสมบูรณ์มากที่สุดแห่งหนึ่งของประเทศไทยและของภูมิภาคเอเชียแปซิฟิค
UNESCO ประกาศให้ป่าชายเลนศูนย์วิจัยฯ และพื้นที่ป่าชายบางส่วนของระนอง เป็น "พื้นที่สงวนชีวมณฑล" ตั้งแต่ปี 2540 

ป.ล. "พื้นที่สงวนชีวมณฑล คือ พื้นที่อนุรักษ์สังคมพืชและสัตว์ในสภาวะของระบบนิเวศที่เป็นธรรมชาติ
เพื่อรักษาความหลากหลายทางพันธุกรรม และเพื่อใช้เป็นแหล่งศึกษาวิจัยทางด้านวิทยาศาสตร์
โดยเฉพาะข้อมูลพื้นฐาน ทั้งในสภาพแวดล้อมที่เป็นธรรมชาติและที่ถูกเปลี่ยนแปลงไป

จุดที่สามารถเข้าไปดูนกได้ เป็นพื้นที่ที่ได้รับการจัดให้เป็นจุด"ท่องเที่ยวเพื่อการศึกษาธรรมชาติของป่าชายเลน"
พวกเราเดินไปตามสะพานศึกษาชมนกชมไม้ยาวถึง 850 เมตร
พบแผ่นป้ายให้ความรู้เกี่ยวกับระบบนิเวศของป่าชายเลนอธิบายไว้ตลอดเส้นทาง 

บริเวณด้านหน้าปากทางเข้าป่าชายเลนหงาวซึ่งเป็นพื้่นที่กึ่งป่าโปร่งกึ่งชุมชมนั้น เราพบนกหลายชนิดด้วยเช่น นกหัวขวานสี่นิ้วหลังทอง (Greater Flameback),นกกินปลีคอแดง (Crimson Sunbird),นกโพระดกคางแดง (Red-throated Barbet) ยอมรับว่าแปลกใจมากที่เจอเจ้าหัวขวานชนิดนี้ในรอยต่อชุมชนกับป่าชายเลน ปกติผมจะพบเฉพาะในป่าดิบเท่านั้น

 นกหัวขวานสี่นิ้วหลังทอง (Greater Flameback)

นกกินปลีคอแดง (Crimson Sunbird)

นกโพระดกคางแดง (Red-throated Barbet)

ดอกเหงือกปลาหมอสีสวย  ช่วยแต่งแต้มป่าชายโกงกาง

ดอกจิกทะเล กลิ่นหอมรัญจวนใจมากๆ

ความหายนะของป่าชายเลน...

ป่าชายเลนได้ถูกตัดฟันเพื่อสร้างท่าเทียบเรือ เดินเรือ และที่พักการท่องเที่ยว
การขยายตัวของชุมชน สร้างถนน ทำเหมืองแร่ ขุดคลอง ทำนาเกลือ ทำนากุ้ง

พฤติกรรมการทำลายดังกล่าวนี้ ยังมีผลกระทบถึงสัตว์ต่างๆด้วย
จำนวนปลาในทะเลได้ลดลงอย่างรวดเร็ว พื้นที่ป่าชายเลนของไทยลดลงเป็นจำนวนมาก
ทำให้เกิดการสูญเสียวัตถุดิบ แหล่งยาตามธรรมชาติ รวมทั้งอาหารตามธรรมชาติ เช่น ปู กุ้ง หอย
ชาวบ้านที่อาศัยอยู่ตามชายฝั่งทะเลเผชิญกับความทุกข์ยากและอนาคตที่หดหู่

ป่าชายเลนที่หายไปส่งผลให้ผลผลิตทางชีวภาพชายฝั่งทะเลน้อยลง
ลดความหลากหลาย ลดความน่าสนใจ และการอยู่รอดของสิ่งมีชีวิตก็ลดลง
การที่จะให้ป่าชายเลนยังคงเหลืออยู่และปลอดภัย เป็นเรื่องที่สาธารณชนต้องช่วยเหลือ
หายนะที่เกิดขึ้นก็จากน้ำมือมนุษย์ ดังนั้น ผู้ที่ต้องรักษา ต้องป้องกัน ก็ต้องเป็นมนุษย์เท่านั้น

นกหัวขวานเขียวคอเขียว (Streak-breasted Woodpecker) 

นกหัวขวานเขียวคอเขียว ตัวผู้ กระหม่อมและท้ายทอยสีแดงส่วนตัวเมียเป็นสีดำ
หน้าตาคลับคล้าย คู่แฝดอย่าง นกหัวขวานเขียวป่าไผ่ ( Laced Woodpecker)
แต่ชนิดหลังพบทางภาคกลาง เหนือ ตะวันตก ตะวันออก และอิสานแถบริมโขง ไม่พบทางป่าภาคใต้

 นกบั้งรอกเล็กท้องแดง (Chestnut-bellied Malkoha)

 นกกินแมลงป่าโกงกาง (White-chested Babbler) 

นกกระเต็นแดง (Ruddy Kingfisher)

อย่างที่บอกไปแล้ว ศูนย์วิจัยป่าชายเลนหงาว จ.ระนอง มีนกเด่นๆอยู่ 4-5 ชนิด
นกแต้วแล้วป่าโกงกาง นกกินแมลงป่าชายเลน นกบั้งรอกเล็กท้องแดง นกกระเต็นใหญ่ปีกสีน้ำตาล นกหัวขวานเขียวคอเขียว

ในภาพเป็น นกกระเต็นแดง ที่ว่ากันว่าหาชมจากพื้นที่ป่าโกงกางหงาวแห่งนี้ได้ง่ายที่สุด
แต่คณะทัวร์อิ่มหมีพีมัน กว่าจะพบเจ้านกสีชมพูอมแดง ก็ต้องเข้าพื้นที่เป็นครั้งที่ 2
เมื่อเจอตัวแรก ก็เจอตัวต่อไปจนเบื่อ ทำให้นึกสงสัยอยู่คร้ามครันว่า ทำไมวันแรกไม่เจอ!

 นกแต้วแล้วป่าชายเลน (Mangrove Pitta) 

ข้อมูลของ คุณสุธี ศุภรัฐวิกร นักดูนกระดับเซียนเรียกน้า ระบุว่า
นกแต้วแล้วชนิดนี้ มีสีสันคล้ายคลึงกันมากกับนกแต้วแล้วธรรมดามาก
ทั้งเสียงที่ร้องออกมา ก็แทบไม่แตกต่างกัน หากไม่ชำนาญในการแยกแยะ
อาจเข้าใจผิดได้คิดว่าเป็นชนิดเดียวกันได้ 

จุดตายที่น่าช่วยแยกนกแต้วแล้วป่าโกงกางออกจากนกแต้วแล้วธรรมดา
ก็คือ มีปากที่ใหญ่และยาวกว่า 

คนอังกฤษเรียกนกแต้วแล้วชนิดนี้ว่า Mangrove Pitta
เพราะมีพฤติกรรมชอบอาศัยอยู่ใน ป่าชายเลน (mangrove forest)
แต่คนไทยเรียกว่า นกแต้วแล้วป่าโกงกาง เพราะในประเทศไทย
นกแต้วแล้วชนิดนี้ส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในป่าชายเลนที่เป็นป่าโกงกาง มีสถานะที่ค่อนข้างหายากทีเดียว

 นกแต้วแล้วป่าชายเลน (Mangrove Pitta)

ป่าชายเลน เปรียบเสมือนบ้านของสัตว์...

ป่าชายเลน เป็นแหล่งที่อยู่อาศัยและแหล่งอาหารของสัตว์หลายชนิด เช่น กุ้ง หอย ปู และปลา
สัตว์เหล่านี้ต้องพึ่งพาป่าชายเลนในวัยอ่อนเพื่อหลบซ่อนศัตรู โดยอาศัยอยู่ตามระบบรากที่ซับซ้อน
สัตว์เหล่านี้ยังกินใบไม้ที่ร่วงหล่น และเน่าเปื่อย เป็นอาหารอีกด้วย

มีนกหลายชนิดที่เราสามารถพบเห็นได้ในป่าชายเลนในจังหวัดระนอง
เช่น เหยี่ยว กา นกกระเต็นใหญ่ปีกสีน้ำตาล นกกระเต็นแดง และนกแต้วแล้วป่าโกงกาง
นกบางชนิดอาศัยป่าชายเลนเพื่อสร้างรวงรังและเลี้ยงดูลูกอ่อน
บางชนิดกินดอกไม้ ปลา ปู กุ้ง หรือแมลง เป็นอาหาร

ดังนั้น ป่าชายเลนจึงเปรียบเสมือนบ้านของพวกเขา
สัตว์ที่เราคุ้นเคยหลายชนิด เช่น นาก ลิง กระรอก งู และตัวเงินตัวทอง
พบเห็นได้บ่อยโดยเฉพาะตามลำคลอง ก็อาศัยอยู่ในป่าชายเลนด้วยเช่นกัน

การทำลายป่าชายเลน เท่ากับเป็นการทำลายบ้าน และแหล่งอาหารของสัตว์อีกมากมาย
ถ้าบ้านของเราถูกทำลาย เราจะรู้สึกอย่างไร...?

ลิงในป่าชายเลน

ลิงในป่าชายเลน หรือลิงแสม เป็นสัตว์ที่คุ้นกับมนุษย์ได้ง่าย
ปกติชอบกินปู หรือหอยและสัตว์เล็กๆเป็นอาหาร มีความสามารถในการวายน้ำได้เป็นอย่างดี
ลิงชนิดนี้มักอยู่รวมกันเป็นฝูง โดยบางครั้งพบถึง 100 ตัวในฝูง 

จากการสำรวจประชากรลิงแสมในบริเวณศูนย์วิจัยป่าชายเลนระนอง
พบว่า มีจำนวนประชากรประมาณ 200 ตัว ในช่วง 5 ปีที่ผ่านมา ประชากรลิงเพิ่มจำนวนขึ้น
เนื่องจากความอุดมสมบูรณ์ชองป่าซึ่งเป็นแหล่งอาหารเพิ่มขึ้นรวมทั้งลิงแสมไม่มีศัตรูหรือผู้ล่า

 โรตีที่ร้านนี้  แป้งเหนียวนุ่ม อยู่ในตลาดหงาว มีชื่อเสียงร้านหนึ่งของระนอง

ติดกับร้านโรตีนิสรา เป็นร้านไก่ทอด และสลัดแขก หร็อยอย่างแรง..

ร้านขายข้าวแกงริมทางในตลาดหงาว แกงส้มที่นี่รสชาติได้ใจเหลือหลาย

อุดหนุนอาหารชาวบ้านร้านถิ่น ได้ชิมรสชาติพื้นเพ ทำไมมันอร่อยอย่างนี้... 

 เช้าๆที่ตลาดหงาว มีซาลาเปาทับหลีขายด้วย

เสียงของหัวใจ โดยguitargt

 หมายเหตุ : ข้อมูลป่าชายเลนจาก"ศูนย์วิจัยป่าชายเลนหงาว"