เวทีระดมความเห็นเพื่อการเพิ่มประสิทธิภาพการจัดการน้ำโดยระบบเหมืองฝายแทนการก่อสร้างประตูระบายน้ำในลุ่มน้ำปิง 

25 ตุลาคม 2552 ณ เทศบาลตำบลริมปิง อำเภอเมือง จังหวัดลำพูน

ติดตาม ตามติด การจัดเวทีครั้งนี้ มีผู้เข้าร่วมมาจากหลายพื้นที่ เป็นชาวบ้าน นักวิชาการ นักพัฒนา ทั้งเชียงใหม่ และลำพูน เพื่อมาแลกเปลี่ยนความคิดเห็นต่อการสร้างประตูระบายน้ำในลุ่มน้ำปิงที่ส่งผลกระทบต่อการจัดการน้ำโดยระบบเหมืองฝายดั้งเดิมของชุมชน วิทยากรบนเวทีมีทั้งนักวิชาการ ตัวแทนชาวบ้าน แก่เหมืองแก่ฝาย นักพัฒนาจากองค์กรพัฒนาเอกชน ผู้ดำเนินรายการคือคุณสวิง  ตันอุด จากสถาบันการจัดการทางสังคม(สจส.)

“ปัญหาน้ำท่วมเมืองเชียงใหม่” เป็นเหตุผลที่หลายฝ่ายได้หยิบยกขึ้นมาเป็นประเด็นในการนำไปสู่ “การแก้ไขปัญหา” โดยเฉพาะทางรัฐบาลตั้งแต่สมัยรัฐบาลนายกทักษิณ ที่ใช้กรณีน้ำท่วมหนักเมืองเชียงใหม่เมื่อปี ๒๕๔๘ โดยมุ่งไปที่ฝายหินทิ้งทั้ง ๓ ฝายคือ ฝายพญาคำ ฝายหนองผึ้ง ฝายท่าวังตาล ว่าเป็นสาเหตุหลักของการก่อให้เกิดน้ำท่วมเมืองเชียงใหม่ นายกทักษิณ  ชินวัตร ได้มีการสั่งการให้หน่วยงานที่เกี่ยวข้องทำการรื้อฝายทิ้งทั้ง ๓ ฝายทันที ทั้ง ๆ ที่ก่อนหน้านี้ก็มีแนวคิดที่จะพยายามทุบทิ้งอยู่แล้ว เนื่องจากมีโครงการบรรเจิดเริดหรูอยู่ในสมองอันศิวิไลของนักธุรกิจในคราบนักการเมืองขณะนั้น ที่อ้างว่าเพื่อเป็นการพัฒนาลำน้ำปิงในการจัดการท่องเที่ยวร่องเรือตามลำน้ำ และจะทำให้สามารถแก้ไขปัญหาน้ำท่วมเมืองเชียงใหม่ได้

จากสถานการณ์ที่เกิดขึ้นดังกล่าว แผน/โครงการการพัฒนาลำน้ำปิงก็ผุดขึ้น โดยเฉพาะการรื้อฝายหินทิ้งฝายดั้งเดิมโดยภูมิปัญญาชาวบ้านทั้ง ๓ ฝาย ที่พยายามยัดเยียดข้อหาว่าเป็นต้นเหตุของการเกิดปัญหาน้ำท่วมเมืองเชียงใหม่

การต่อสู้หยุดยื้อการรื้อฝายของชาวบ้านลุ่มน้ำที่ใช้ประโยชน์จากเหมืองฝายก็เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง...จนกระทั่งปัจจุบันนี้ แกนนำผู้ร่วมต่อสู้กับอุดมการณ์หลายท่านได้ตกเป็นเครื่องมือของเจ้าหน้าที่รัฐด้วยความรู้ไม่เท่าถึงการณ์กับกลอุบายของข้าราชการ นักการเมือง นักธุรกิจ ที่หวังผลต่องบประมาณมหาศาลในการก่อสร้างที่หลายท่านในเวทีวันนี้บอกว่านี่เป็นเพียงแค่งบประมาณ “น้ำจิ้ม” ในเบื้องต้นเท่านั้น เมื่อดำเนินการโครงการที่ ๑ โครงการต่อ ๆ ไปก็จะตามมาเรื่อย ๆ

นักวิชาการหลายท่าน ได้ให้ข้อมูลที่สำคัญว่า สาเหตุของการเกิดน้ำท่วมเมืองเชียงใหม่ เกิดขึ้นหลายปัจจัย ปัจจัยที่สำคัญก็คือ ทางเดินของลำน้ำที่คับแคบอันเนื่องมาจากการบุกรุกสองข้างลำน้ำที่มีมายาวนานกว่า ๓๐ ปี

“ประตูระบายน้ำ” ไม่ใช่การแก้ไขปัญหาที่ถูกต้อง คือคำตอบของทุกท่านในเวทีครั้งนี้ การทำสัญญาที่บอกว่าจะไม่รื้อฝายดั้งเดิมแต่จะสร้างประตูระบายน้ำหน้าฝายเพื่อแก้ปัญหาน้ำท่วมเมื่อทำประตูแล้วไม่ได้ทำความเสียหายถึงจะทุบฝายทิ้ง ? เป็นประเด็นที่น่าสงสัยอย่างยิ่งของเงื่อนงำจากหน่วยงานราชการที่ได้ทำข้อตกลงกับชาวบ้าน

ประตูระบาย น้ำหน้าฝายที่จะสร้างในงบประมาณมหาศาล หลายท่านบอกว่ามันคือเงินภาษีจากประชาชน ที่กำลังจะถูกนำมาสร้างแบบการจัดการน้ำที่ถูกกำหนดมาของวิศวกรระดับปริญญาโท ปริญญาเอกจากต่างประเทศ โดยไม่สนใจความรู้ภูมิปัญญาเดิมของชาวบ้านที่มีระบบการจัดการน้ำกันมาหลายชั่วอายุคนจนมีกฎหมายรองรับ และกฎหมายฉบับนี้ก็ยังไม่ได้ถูกยกเลิก “กฎหมายมังรายศาสตร์เกิดมาหลายร้อยปี แต่กรมชลประทานเพิ่งเกิดไม่กี่สิบปี” 

ประตูระบายน้ำ ที่ทางรัฐบาลบอกว่าจะแก้ไขปัญหาน้ำท่วมและถูกออกแบบมานั้นจะมีความกว้างถึง ๑๒๐ เมตรของลำน้ำ อาจทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของลำน้ำปิงทั้งสาย ผู้ที่จะได้รับผลกระทบจากประตูระบายน้ำนอกจากเกษตรกรที่ใช้น้ำจากฝายทั้ง ๓ ฝายแล้ว ชาวบ้านในเขตลุ่มน้ำของพื้นที่อำเภอสารภี จังหวัดเชียงใหม่ อำเภอเมือง อำเภอป่าซาง อำเภอเวียงหนองล่อง จังหวัดลำพูน และอำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ ก็จะได้รับผลกระทบอย่างหนักจากปัญหาทั้งน้ำท่วม และน้ำแล้ง

 ตัวแทนจากฝายวังปาน ตำบลแม่สอย อำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่ ได้พูดอย่างน่าสนใจว่า “ เมื่อก่อนคิดว่าการทุบฝายสร้างประตูระบายน้ำของฝายทั้ง ๓ ฝายไม่ได้ส่งผลกระทบกับเราที่อยู่ถึงเขตอำเภอจอมทอง แต่เดี๋ยวนี้รู้แล้วว่ามีกระทบกันอย่างไร เพราะตอนนี้ทางรัฐบาลก็กำลังจะสร้างฝายวังปานใหม่ในงบประมาณ ๕๐๐ ล้าน โดยบอกว่าจะแก้ไขปัญหาการขาดแคลนน้ำให้กับชาวบ้าน ทั้ง ๆ ที่ผ่านมาชาวนาทำนา ๒ ครั้ง ทุกปี ไม่ได้มีปัญหาเรื่องน้ำแต่อย่างใด การสร้างประตูระบายน้ำจะทำให้หน้าประตูมีน้ำกักขังอยู่หลายกิโลเมตร ซึ่งส่วนใหญ่เป็นที่นาที่สวน สองข้างลำน้ำที่มีต้นไผ่ไว้เป็นพืชเศรษฐกิจขงชาวบ้านก็จะหายไปกับประตูระบายน้ำด้วย” 

ประตูระบายน้ำ นอกจากไม่ได้แก้ไขปัญหา และยังส่งผลกระทบกับชาวบ้าน ละเลยต่อองค์ความรู้ดั้งเดิมของชาวบ้านที่มีอยู่ โดยเฉพาะระบบเหมืองฝายดั้งเดิมซึ่งเป็นระบบการกระจายน้ำระบายการไหลน้ำให้ทั่ว ไม่ท่วมเจิ่งหนองที่ใดที่หนึ่ง น้ำนองน้ำท่วมเป็นเรื่องธรรมดาเมืองเชียงใหม่เป็นที่ลุ่ม น้ำแห้ง น้ำแล้ง ชาวบ้านก็จะมาจัดการร่วมกัน มีการแบ่งน้ำปันน้ำด้วยความเสมอภาค ประตูระบายน้ำไม่เหมาะสมกับบ้านเรา เพราะบ้านเรามีต้นไม้กิ่งไม้ไหลมาตามลำน้ำ ชาวบ้านไม่รู้สึกเป็นเจ้าของจะถูกคนรับจ้างเฝ้าประตูจัดการคนเดียว “เมื่อเราไม่ยุ่งกับแม่น้ำ แม่น้ำก็ไม่ยุ่งเกี่ยวกับเรา เราต้องเคารพแม่น้ำที่เป็นเสมือนสายเลือดของเรา” “น้ำอยู่ที่สูงก็จะไหลลงสู่ที่ต่ำ”   

ข้อสรุปจากเวที “ประตูระบายน้ำ” ไม่เหมาะสมกับระบบภูมินิเวศ ภูมิศาสตร์ และภูมิปัญญาของคนบ้านเรา ไม่ใช่คำตอบที่แท้จริงของการป้องกันปัญหาน้ำท่วมเมืองเชียงใหม่ และลำพูน ประชาชนต้องรับรู้และร่วมกันตรวจสอบ หน่วยงานองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นต้องเป็นหน่วยงานหลักที่ทำหน้าที่นี้แทนการจัดการจากส่วนกลาง รวมถึงการรับรู้และการเข้าถึงข้อมูลข่าวสารซึ่งเป็นข้อเท็จจริง ชุมชนชาวบ้านเองก็ต้องมีข้อมูลที่จะสามารถอธิบายของผลกระทบที่จะเกิดขึ้นต่อตนเอง การมีเวทีการแลกเปลี่ยนข้อมูลความรู้ในแต่ละพื้นที่และหลายระดับ การแสดงเจตจำนง เช่น การทำป้ายเพื่อแสดงความไม่เห็นด้วยกับการสร้างประตูระบายน้ำ รวมถึงการสร้างเครือข่ายเยาวชนเพื่อให้เข้ามาเรียนรู้ และสืบสานองค์ความรู้ของการจัดการน้ำโดยระบบเหมืองฝายชุมชน

ท่ามกลางปัญหาที่เกิดขึ้น ..เรามักจะเจอความงดงามที่นั่นเสมอ

เหมือนดอกกาสลองหรือดอกปีบดอกนี้

และจะแผ่ขยายไปเหมือนลูกพุทราต้นนี้...เช่นกัน

กำหนดการ

9.00 น. พบกันเทศบาล ต.ริมปิง อ.เมือง จ.ลำพูน

9.10 น. นายเอนก มหาเกียรติคุณ นายกเทศบาล ต. ริมปิง กล่าวต้อนรับ และชี้แจงวัตถุประสงค์

9.20 น. -12.00 น. วิเคราะห์ และติดตามสถานการณ์การก่อสร้างประตูระบายน้ำในลำน้ำปิง

นำเสวนาโดย     ศ. เฉลิมพล แซมเพชร  ภาคีคนฮักเจียงใหม่

                        -          ลำดับเหตุการณ์โครงการก่อสร้างประตูระบายน้ำสืบเนื่องจากกรณีน้ำท่วมใหญ่เมือง เชียงใหม่ พ.ศ. 2548 จนถึงปัจจุบัน

                       พ่อหลวงสุแก้ว ฟุงฟู กลุ่มผู้ใช้น้ำฝายวังปาน

                        -          ข้อมูลและมุมมองผู้ใช้น้ำ กรณีโครงการก่อสร้างประตูระบายน้ำที่ฝายท่าวังตาล

                       คุณเชิดชัย วาทะไท กลุ่มลูกน้ำปิง บ้านแม่สอย อ.จอมทอง

                    -     ข้อมูลและมุมมองชุมชน กรณีโครงการก่อสร้างประตูระบายน้ำที่บ้านแม่สอย

                   อ.พรพิไล เลิศวิชา เมธีวิจัยอาวุโส          

                        -      วิเคราะห์ผลกระทบหากมีการก่อสร้างประตูระบายน้ำต่อระบบเหมืองฝาย

                   คุณมนตรี จันทะวงศ์  คณะกรรมการประสานงานองค์กรพัฒนาเอกชนภาคเหนือ

                        -        วิเคราะห์ผลกระทบหากมีการก่อสร้างประตูระบายน้ำต่อการบริหารจัดการน้ำในลุ่มน้ำปิง

                   ดำเนินการเสวนาโดย คุณสวิง ตันอุด สถาบันการจัดการทางสังคม

12.00 น. -13.00 น.       รับประทานอาหารกลางวัน

13.00 น. -15.00 น.       แบ่งกลุ่มย่อยระดมความเห็นประเด็นการเพิ่มประสิทธิภาพระบบเหมืองฝายในการจัดการน้ำแอ่ง เชียงใหม่ – ลำพูน แทนการก่อสร้างประตูระบายน้ำ

15.00 น. สรุป

15.30 น. -16.00 น. ลงพื้นที่ฝายพญาอุด