"โอกาส คุณคิดว่า โอกาสมาจากไหน" คำพูดของลูกค้าซื้อประกัน ในชุดโฆษณานี้ คือจุดเริ่มต้นของเรื่อง และจบด้วยการ "กราบ"  สิ่งที่ผมตั้งคำถามให้ตนเองคือ ทำไม "โอกาส" ในสังคมไทย ถึงใกล้ชิดกับ "การกราบ" ขนาดนี้

สำหรับคนที่ไม่ได้ดูโฆษณาชุดนี้ ผมสรุปให้สั้นๆ

เริ่มจากชีวิตที่รันทดของนายหน้าขายประกันสาวใหญ่คนหนึ่ง ที่ประสบความล้มเหลวในชีวิตครอบครัว ถูกแฟนทิ้ง ลูกตายเพราะไม่มีเงินรักษา เคยอยู่ใต้สะพาน เห็นชีวิตคนไร้บ้านและลูกที่อดหยาก. เธอยื่นซาลาเปาในมือเพียงลูกเดียวที่มีอยู่ ให้กับแม่ของเด็กคนนั้น ทั้งๆที่เธอเองก็หิว

ตัดฉากออกมาว่า เธอมาเป็นนายหน้าประกันชีวิต  วันหนึ่งลูกของลูกค้าเธอต้องเข้ารักษาแบบฉุกเฉิน. ภาพโฆษณานั้นสะท้อนถึงการปฏิเสธอะไรบางอย่างจากนางพยาบาล จนแม่ของเด็กคนนั้น หันหน้าร้องไห้กับกำแพงด้วยความสิ้นหวัง  นายหน้าคนนั้นถือกรมธรรม์ด้วยอาการร้อนรน ยื่นให้กับนางพยาบาล  ดูเหมือนนางพยาบาลก็ยังยืนกรานอะไรสักอย่าง จนเธอถึงกับก้มลง "กราบ". ทันใดนั้นก็มีหมอผู้มีหน้าตาเมตตาเป็นอย่างมาก เข้ามาจับมือเธอ และลูกของลูกค้าเธอก็ได้รับการรักษา

โฆษณาชุดนี้สะท้อนให้เห็นได้หลายมุม  สำหรับมุมมองของผม มันสะท้อนให้เห็นถึงสังคมไทยเป็นสังคมแนวดิ่ง และมีการแบ่งชนชั้นจนไม่ยอมรับรู้ถึงสิทธิและศักดิ์ศรีของมนุษย์

หมอ คือตัวแทนชนชั้นสูง ที่หยิบยื่นความช่วยเหลือก็ต่อเมื่อได้รับการศิโรราบ จากชนชั้นที่ดูเหมือนว่าจะต่ำกว่าในสายตาของเขา

พยาบาลคือ คนชั้นกลางค่อนไปทางสูง ที่ถูกอุปถัมภ์จากชนชั้นสูง  เพื่อรักษาสถานะของตนให้คงอยู่ต่อไป  เขาต้องทำตนเป็นองครักษ์พิทักษ์คนชั้นสูง. เขาต้องเอาความรู้สึกถึงความเป็นมนุษย์เก็บไว้ก้นบึ้งที่สุดของหัวใจ ทุ่มหัวใจให้กับกฎระเบียบโดยไม่คำนึงถึงมนุษยธรรมใดๆทั้งสิ้น ซึ่งเราจะเห็นได้ในหน่วยงานราชการทั่วไป

แม่ของเด็กคือตัวแทนคนชั้นกลาง ที่ไม่ต้องพึงพาคนชั้นสูง เพราะไม่มีสถานะอะไรที่ต้องรักษา  มีอะไรก็ต้องพึ่งตนเองให้อยู่รอด เพราะไม่มีใครเข้ามาช่วยได้ แต่มีศักดิ์ศรีพอ ที่จะไม่ก้มลงกราบกรานขอความเห็นใจใครง่ายๆ เพราะเชื่อว่าตนเองนั้นมีสิทธิ์ที่จะได้รับการบริการที่เหมาะสม

นายหน้าประกันชีวิตคือ ตัวแทนชนชั้นระดับล่าง ที่รู้ว่าตนเองนั้นจะเข้าหาคนชั้นที่สูงกว่าได้อย่างไร  แม้จะรู้ว่าตนนั้นมีสิทธิ์ แต่สิทธิ์นั้นไม่ได้ช่วยอะไรได้ เพราะเชื่อว่าอำนาจนั้นอยู่เหนือสิทธิ์ที่ตนมีอยู่. กฎหมายก็ช่วยไม่ได้ กฎพระเจ้าหรือกฎแห่งกรรมกำหนดมาให้แล้วว่า  อำนาจเป็นใหญ่กว่าทุกสิ่ง. เขาจึงต้องอาศัยความเมตตาจากชนชั้นที่สูงกว่า จึงจะอยู่รอดได้ และ "กราบ" คือสิ่งสุดท้ายที่จะทำให้คนชั้นสูงพอใจและให้ความช่วยเหลือ

ผมจึงไม่แปลกใจเลยครับ ทำไมคนไทยถึงพอใจกับการไม่มีประชาธิปไตย  คนชั้นสูงจนถึงคนชั้นกลางค่อนข้าสูงทนไม่ได้หรอกครับว่า คนชนชั้นส่วนใหญ่ของประเทศ จะได้รับสิทธิ์ให้เท่าเทียมกับพวกเขา  พวกเขาทนไม่ได้ที่เห็นนโยบายที่เอื้อต่อคนส่วนใหญ่ของประเทศ  เขาตั้งชื่อนโยบายนี้ว่า ประชานิยม  เขาไม่ใช่คนในกลุ่ม "ประชานิยม"  เขาไม่ได้ประโยชน์อะไร  เขาไม่เคยออกมาร้องโวยวายต่อนโยบาย "ช็อปช่วยชาติ"  เพราะเขาได้ประโยชน์ ขณะที่คนส่วนใหญ่ไม่ได้ประโยชน์อะไรเลย

ภาษีมรดกกลายเป็นปาหี่ต้มคนดู เมื่อปรับจำนวนมรดกจากห้าสิบล้านมาเป็นร้อยล้าน  ทำให้คนรวยมีทางบริหารภาษีได้ง่ายขึ้น  นโยบายภาษีอสังหาริมทรัพย์ห้าสิบล้านแรก ไม่ต้องเสียภาษีบ้านหลังแรก  ปรับเพิ่มจากสามล้านเป็นห้าสิบล้าน ทั้งหมดเพื่อประชาชนคนส่วนใหญ่อย่างนั้นหรือ

สังคมที่เต็มไปด้วยชนชั้น และขาดจิตสำนึกการรักษาสิทธิและเสรีภาพของคนชั้นกลางและชนชั้นล่าง  อาศัยแต่การกราบไหว้เพื่อขอความเมตตา. คนที่ยืนหยัดในสิทธิเสรีภาพถูกมองว่า เป็นคนนิยมความรุ่นแรงและไม่รักชาติ ไม่ปรองดอง

ความจริงที่น่าเศร้านี้ถูกสะท้อนมาทั้งหมดในโฆษณาชุดนี้. เราคงต้องร้องไห้เอาหัวซุกกำแพง หรือก้มลงกราบกรานผู้มีอำนาจ แม้ว่าสิทธิของเราถูกกำแน่นไว้ในมือเรา แต่ไม่มีใครสนใจเท่ากับการก้มลงกราบของเรา

คุณอยากให้เหตุการณ์นี้ส่งต่อให้ลูกหลานเราหรือเปล่าครับ