คอลัมน์เวิ้งวิภาษ หนังสือพิมพ์สยามรัฐรายวัน ฉบับประจำวันศุกร์ที่ 23 ธันวาคม 2554

อติภพ ภัทรเดชไพศาล

แฟรงค์ แซปปา (Frank Zappa) นักแต่งเพลงร่วมสมัยซึ่งมีชื่อเสียงเป็นที่รู้กันดีในการแต่งเนื้อร้องเพลงร็อคของตัวว่า ชอบใช้้ข้อความที่จัดเป็นคำหยาบคาย และกล่าวถึงเรื่องน่าเกลียดไร้ศีลธรรมอย่างโจ่งแจ้งให้คำอธิบายต่อเรื่องนี้ว่า

“ถ้าใครสักคนอยากจะเป็นศิลปินที่แท้จริงที่ต้องการจะวิพากษ์วัฒนธรรมของสหรัฐฯ ในวันนี้ แล้วหลงไปทำงานเพลงชนิดที่ประณีต ลุ่มลึกด้วยความหมายแล้วล่ะก็ นั่นย่อมเป็นการเดินทางผิดโดยสิ้นเชิง เพราะประเทศนี้มันไม่ใช่ประเทศที่ประณีตลุ่มลึกอะไรเลย”

เนื้อเพลงที่ก้าวร้าวรุนแรง เปิดเผยด้านมืดและความเสื่อมศีลธรรมของมนุษย์ หรือแม้กระทั่งความประพฤติเสื่อมเสียศีลธรรมนั้นเอง จึงเป็นสิ่งที่ควรจะต้องดำรงอยู่ ไม่แต่เฉพาะสังคมอเมริกันเท่านั้น แต่ควรจะต้องดำรงอยู่ในทุกๆ สังคมด้วย

เพราะความเสื่อมศีลธรรมนั้นเป็นสิ่งที่ไม่มีอยู่จริง ความมีหรือไม่มีศีลธรรมเป็นสิ่งที่ถูกกำหนดขึ้นโดยสมาชิกส่วนใหญ่ของสังคมเท่านั้น และหลักเกณฑ์ในเรื่องเหล่านี้ก็สามารถเปลี่ยนแปลงไปทุกยุคทุกสมัย สิ่งที่เราเห็นว่าผิดไปจากเกณฑ์มาตรฐานของสังคมนั้นมิใช่อะไรอื่น นอกจากสิ่งที่เข้ามาปะทะขัดแย้งกับกฎเกณฑ์แบบเก่า

และตามหลักสังคมศาสตร์แล้ว การปะทะขัดแย้งนี้เองที่เป็นตัวขับเคลื่อนให้สังคมได้ก้าวเดินต่อไปข้างหน้าได้ การผสมผสาน แลกเปลี่ยน ต่อรองกันระหว่างแนวคิดสองแบบ เป็นตัวขับเคลื่อนให้สังคมสามารถดำเนินต่อไปได้อย่างมีพลวัต

การมีพลังฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งเพียงฝ่ายเดียวเป็นอำนาจหลักย่อมนำไปสู่ความล่มสลายของสังคมนั้น อย่างไม่อาจหลีกเลี่ยง

การปิดกั้นเสียงส่วนน้อย (ที่มักถูกตราว่าเสื่อมศีลธรรมหรือน่ารังเกียจ) ด้วยการเซ็นเซอร์ ไม่ว่าจะด้วยวิธีการใดๆ จึงเป็นการกระทำที่ไม่สมเหตุสมผล และไม่มีทางประสบผลสำเร็จไปได้ในความเป็นจริง

ดูอย่างท่าเต้นโยกย้ายส่ายสะโพกของเอลวิสที่เคยถูกแบนทางโทรทัศน์เมื่อก่อนนั้น มาปัจจุบันนี้ก็กลับกลายเป็นท่วงท่าที่เป็นหลักสำคัญในการเต้นรำของนักร้องและวัยรุ่นทั่วไปในปัจจุบันอย่างเป็นปกติวิสัยไปแล้ว เป็นต้น

หรือถ้าเรามองในด้านตรงข้าม ก็จะพบว่าศีลธรรมแบบศากยวงศ์ ต้นตระกูลพระพุทธเจ้าที่ “พระกุมารทั้งหลายกลัวชาติระคนกัน จึงสมสู่กับภคิณีของตนเอง” (จากพุทธประวัติ ฉบับวิจารณ์ ของพุทธทาสภิกขุ) นั้นปัจจุบันก็ย่อมไม่จัดเป็นความถูกต้องอีกต่อไปและไม่สามารถดำรงอยู่ได้โดยสิ้นเชิง

แซปปาเองเคยเขียนงานวิพากษ์และประชดประชันกรณีการเซ็นเซอร์ของรัฐและระบบทุนนิยมอันเลวร้ายไว้อย่างเจ็บแสบ คือ rock opera ที่มีชื่อเรื่องว่า Joe’s Garage (ค.ศ. 1979 หรือ พ.ศ. 2522)

เรื่องย่อๆ ของ rock opera เรื่องนี้เป็นเรื่องของนักดนตรีที่ชื่อโจ ที่ถูกคุกคามและสอบสวนโดยเครื่องจักรจากส่วนกลางที่เรียกตัวเองว่า Central Crutinizer เครื่องจักรทำหน้าที่เป็นผู้เล่าเรื่องที่เกิดขึ้นทั้งหมดใน rock opera เรื่องนี้ (opera นี้ออกมาในรูปของแผ่นเสียง และไม่ได้มีการแสดงแบบ opera ในดนตรีคลาสสิค)

เครื่องจักรเล่าเรื่องว่าดนตรีร็อคได้เปลี่ยนโจ ซึ่งตอนแรกเป็นเด็กเรียบร้อยให้กลายมาเป็นเด็กที่บ้าคลั่ง ใช้เวลาไปอย่างสูญเปล่าด้วยการรบกวนเพื่อนบ้านด้วยเสียงเพลงที่ดังหนวกหู มันเล่าว่าโจตกหลุมรักหญิงสาวเคร่งศาสนาคนหนึ่ง แต่สุดท้ายกลับพบว่าเธอมีพฤติกรรมไม่ต่างไปจากโสเภณี

ชีวิตของโจมีแต่ความล้มเหลว เขาเข้าไปเป็นสมาชิกขององค์กรศาสนาหนึ่ง หลังจากนั้นเรื่องก็ดำดิ่งลงไปสู่ความต่ำช้าทีละขั้น และลงท้ายด้วยการที่โจทำหุ่นยนต์บำเรอกามตัวหนึ่งพังขณะมีเซ็กส์กับมัน เขาถูกบังคับให้จ่ายเงินชดใช้ แต่ไม่มี จึงถูกจับเข้าคุกในที่สุด ซึ่งเป็นที่ๆ เขาต้องประสบกับความทุกข์ทรมานอย่างหนัก และกลายเป็นคนบ้า โดยที่ในหัวยังได้ยินเสียงดนตรีในจินตนาการอยู่คนเดียว

opera ของแซปปาให้ภาพสังคมที่เลวร้ายไม่ต่างไปจากนิยายเรื่อง 1984 หรือหนังเรื่อง Brazil ซึ่งเป็นสังคมที่บังคับควบคุมพลเมืองทุกอากัปกิริยา ในสังคมแบบนี้ ผู้คนใช้ชีวิตอยู่ด้วยความกลัว ไม่กล้าพูด ไม่กล้าแสดงความเห็น กระทั่งไม่กล้าแม้แต่จะขยับตัว

แต่สังคมแบบนั้นก็ยังไม่น่ากลัวเท่าสังคมที่ดำรงอยู่ภายใต้การสะกดจิตหมู่ และพร้อมที่จะประหัตประหารกันโดยไม่ฟังเหตุฟังผลอะไรทั้งสิ้น

ในสังคมชนิดนั้น ผู้คนจะไม่รู้จักการใช้เหตุผลอีกต่อไป และ “ความรักความศรัทธา” จะเป็นข้ออ้างที่นำไปสู่การประกอบอาชญากรรมได้อย่างน่าตระหนก

Khogali Osman เป็นนักร้องนักดนตรีชาวซูดานที่มีชื่อเสียงโด่งดังในช่วงที่บรรยากาศในซูดานอึมครึมไปด้วยความเคร่งครัดทางศาสนา ยิ่งมาในช่วงทศวรรษที่ 1990 ทางการซูดานถึงกับมีการรณรงค์ให้กำจัดดนตรีทุกชนิดที่ไม่เกี่ยวข้องกับศาสนาออกไป เพราะถือว่าการรับฟังดนตรีเหล่านั้นเป็นบาป

Osman เป็นนักดนตรีผู้สังเวยชีวิตให้กับความศรัทธาชนิดนี้ในปี ค.ศ. 1994 เขาถูกฆ่าในคลับโดยครูโรงเรียนประถมคลั่งศาสนาคนหนึ่งด้วยการใช้มีดแทง