เวิ้งวิภาษ หนังสือพิมพ์สยามรัฐรายวัน ฉบับประจำวันศุกร์ที่ 8 มิถุนายน 2555

อติภพ ภัทรเดชไพศาล

เพลงมาร์ชมีรากฐานมาจากการเป็นเพลงเดินแถว ดังนั้น เพลงมาร์ชจึงเกี่ยวเนื่องอยู่กับอาชีพทหารหรือตำรวจอย่างแยกไม่ออก ซึ่งหมายถึงการเป็นตัวแทนของอำนาจรัฐ

เพลงมาร์ชกองทัพบก ชื่อก็บอกอยู่แล้วว่าเป็นของกองทัพบก มาร์ชพิทักษ์สันติราษฎร์เป็นเพลงมาร์ชของตำรวจ ส่วนมาร์ชราชวัลลภ เป็นเพลงประจำกองพันทหารราบที่ 1 รักษาพระองค์ (แต่งโดยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว)

นอกจากมาร์ชราชวัลลภซึ่งเป็นเพลงบรรเลงแล้ว (จริงๆ แล้วเพลงมาร์ชราชวัลลภมีเนื้อร้องด้วย แต่เรามักคุ้นเคยกับภาคบรรเลงมากกว่า) เพลงมาร์ชโดยทั่วไปย่อมมีเนื้อหายกย่องเชิดชูบูชาอาชีพทหารหรือตำรวจทั้งสิ้น เนื้อร้องเพลงประเภทนี้ขาดความรุนแรงไม่ได้ เพราะความรุนแรงนั้นเป็นสิ่งจำเป็นในการปกป้องอธิปไตยและความสงบราบคาบ เช่นในเนื้อร้องเพลงมาร์ชกองทัพบกตอนหนึ่งว่า

เราเกิดเป็นไทยสมไทยอาจิณ ปราบริปูอยู่บนพื้นดิน จะประหารให้สิ้นพื้นดินไทย

เช่นเดียวกับมาร์ชพิทักษ์สันติราษฎร์ที่ว่า

ถึงตัวจะตายก็ช่างมัน มิเคยคำนึงถึงชีวัน

ความรุนแรงเป็นสิ่งที่มาคู่กับลัทธิชาตินิยม และเป็นเครื่องหมายของอำนาจรัฐ เพลงมาร์ชในสังคมไทยจึงเป็นไปเพื่อการธำรงรักษาอำนาจรัฐและปลูกสร้างความเชื่อในลัทธิชาตินิยมไปด้วยพร้อมๆ กัน

นี่ยังไม่ต้องพูดถึงเพลงที่ไม่ได้เรียกตัวเองว่าเป็นเพลงมาร์ช แต่มีลีลาเป็นเพลงมาร์ชชัดเจน เช่นเพลง รักเมืองไทย ไทยรวมกำลัง ตื่นเถิดชาวไทย

หรือกระทั่งเพลง หนักแผ่นดิน เป็นต้น

เพลงมาร์ชจึงแยกไม่ออกจากความเป็น “การเมือง” ของฝ่ายรัฐไทยมาตั้งแต่แรก ดังนั้นการเกิดขึ้นของเพลง “มาร์ชชาวนาไทย” ในปี 2502 จึงนับเป็นเรื่องแปลกประหลาดอย่างยิ่ง

โดยเฉพาะเมื่อเนื้อร้องเพลงนี้ แสดงออกถึงอุดมการณ์ทางการเมืองสังคมนิยมอย่างเด่นชัด เช่น

ตื่นเถิด ต่อสู้โค่นล้มผู้ขูดรีดเรา

และยังบ่งบอกยุทธวิธีผนึกกำลังกันต่อสู้ โดยชนชั้นกรรมกรกับชาวนา ดังข้อความว่า

มวลชาวนาอย่าหยามพลังตนร่วมกัน, สามัคคีชนชั้นแรงงานกว้างใหญ่

แต่อย่างไรก็ตาม จิตร ภูมิศักดิ์ แต่งเพลงนี้ในคุก ดังนั้น ในความเป็นจริงแล้ว เพลงนี้จึงไม่ได้เป็นที่รับรู้ของสาธารณชนอย่างกว้างขวางนัก นอกจากในหมู่นักศึกษาปัญญาชนฝ่ายก้าวหน้าในช่วงทศวรรษที่ 2510

เท่าที่ผมทราบ ไม่เคยมีการค้นคว้าประวัติความเป็นมาเกี่ยวกับการต่อสู้ของชาวนาในประเทศไทยอย่างเป็นระบบมาก่อน ทั้งๆ ที่ในสังคมไทย กบฏชาวนาเป็นเรื่องที่มีความเป็นมายาวนานอย่างน้อยก็สืบสาวได้ตั้งแต่ในสมัยอยุธยา เช่น กบฏญาณพิเชียร กบฏบุญกว้าง กบฏธรรมเถียร

แต่ไหนแต่ไรมา การต่อสู้ของชาวนามักถูกละเลย ไม่ใส่ใจหรือแกล้งลืมมาตลอด กระทั่งเรื่องราวการต่อสู้ของพวกชาวนา (รวมถึงกรรมกร) หลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง 2475 ก็ยังไม่มีใครพูดถึงหรือค้นคว้าเผยแพร่อย่างจริงจัง

แต่ที่แน่ๆ ก็คือ การต่อสู้ของชาวนาในช่วงปี 2516-2519 นั้นถูกทางการปราบปรามและผลักไสให้เข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของกองทัพปลดแอกประชาชนแห่งประเทศไทย ต้องหลบหนีไปต่อสู้อยู่ในป่าเป็นเวลาหลายปีทีเดียว

แต่ในเดือนมีนาคม ปี 2549 ปรากฏการณ์รวมพลังของชาวนาที่สะพานพระราม 8 เพื่อเรียกร้องให้รัฐบาล (พ.ต.ท. ทักษิณ ชินวัตร) ช่วยแก้ปัญหาหนี้สินเรื้อรัง จัดเป็นปรากฏการณ์พิเศษ ที่ชาวนาสามารถรวมตัวกันได้นับหมื่นคน และกดดันให้รัฐบาลแก้ปัญหาความเดือดร้อนได้สำเร็จ

และเป็นการรวมพลังที่ส่งผลให้เกิดเพลง “มาร์ชรวมพลังชาวนาแห่งประเทศไทย” ขึ้น โดยประเดิม ดำรงเจริญ เป็นผู้แต่งเนื้อร้อง และเรืองยศ พิมพ์ทอง แต่งทำนองและเรียบเรียงดนตรี

(ประเดิม ดำรงเจริญ เป็นนักหนังสือพิมพ์และนักกิจกรรมฝ่ายก้าวหน้ามาตั้งแต่ช่วง 2510 และลี้ภัยไปอยู่ในประเทศสวีเดนจากเหตุการณ์ 6 ตุลา 19 เป็นเวลากว่าสิบปี ปัจจุบัน คุณประเดิมเป็นหัวหน้าพรรคเครือข่ายชาวนาแห่งประเทศไทย)

ที่น่าสนใจสำหรับผมคือ เนื้อร้องเพลงนี้ แม้จะมีการบรรยายความทุกข์ยากของชาวนาเช่นในเนื้อร้องเพลงมาร์ชชาวนาไทยของจิตร ภูมิศักดิ์ แต่กลับไม่มีข้อความที่รุนแรงปลุกใจให้ฮึกเหิมโค่นล้มผู้ขูดรีดแต่อย่างใด และสิ่งเดียวที่ชาวนาในปัจจุบันต้องผจญก็คือ

เราสู้สู้แม้แดดแม้ฝน เรากล้าฝันฟันฝ่าเข้าผจญ ให้แผ่นดินผลิตสร้างผลสมบูรณ์

เนื้อร้องเพลงนี้จึงแสดงจุดยืนอย่างแจ่มชัดว่าไม่ใช่จุดเดียวกับอุดมการณ์สังคมนิยมที่ต้องการจะปฏิวัติสังคมชนิดถอนรากถอนโคนอะไรอีกต่อไป แต่เป็นความต้องการที่จะมีพื้นที่ มีสิทธิ์มีเสียงที่จะต่อรองในระบอบประชาธิปไตยภายใต้เงื้อมเงาของระบบทุนนิยมโลก และแสดงถึงความสามัคคีในหมู่ชาวนา

โดยในขณะเดียวกันก็แสดงออกซึ่งพลังอันเข้มแข็ง ด้วยการเน้นย้ำคำว่า

เราคือเครือข่ายชาวนา พลังเครือข่ายชาวนา รวมเป็นเครือข่ายชาวนาแห่งประเทศไทย

ซึ่งเมื่อผนวกเข้ากับปริมาณของมหาชนกว่าหมื่นคนแล้ว การแต่งและร้องเพลงนี้ในเหตุประท้วงเดือน มีนาคม 2549 จึงเป็นการประกาศอย่างหนักแน่นว่า นับแต่น้ีต่อไป พลังของชาวนาจะเป็นสิ่งที่รัฐไทยไม่อาจเพิกเฉยหรือละเลยได้อีกแล้ว

ประเดิม ดำรงเจริญ