วันวานที่ผ่านมา...บ้านเมืองเราเขียวชอุ่มร่มรื่นด้วยพรรณไม้นาๆพรรณแม่น้ำลำคลองน้ำเต็มตลิ่ง    ผู้คนที่มากมายยิ่งขึ้นบ้านเรือนที่รุกล้ำเข้าไปในธรรมชาติ...ต้นไม้แม่น้ำลำคลองก็ถอยหายไป

         กรุงเทพเมืองฟ้าอมรของเรา...ก็หนีไม่พ้นกับตรรกะแห่งธรรมชาติ ความร่มรื่นที่หายไปตามกาลเวลา   ตึกรามบ้านช่องขึ้นมาในทุกหนแห่ง...เลี่ยงไม่ได้ที่ต้นไม้  ลำ คู คลองจะถูกเปลี่ยนหายไป

         อย่างวันก่อนมีข่าวต้นไทรยักษ์ล้มลงมาทับคนตายก็โทษว่า...เพราะเทปูนทางเท้าหรือก่อสร้างทับทำให้ต้นไม้ไม่มีรากยึดเหนี่ยว   ก็เลยต้องล้มลงก่อความเสียหายต่อทรัพย์สินและผู้คน

          วันนี้เลยอยากจะขอมาเล่าเรื่อง...ที่เกี่ยวข้องกับต้นไม้ใหญ่กับการอนุรักษ์ที่บางอย่างเรามองข้ามกันไป   เท้าความนิดก่อน...ผมทำงานผูกพันกับสถานที่ทำงานที่สร้างมาตั้งแต่ราว พ.ศ.2466 ร้อยกว่าปีมาแล้ว

          หน้าที่งานที่เกี่ยวข้องประมาณ 10 กว่าปีหลังสุดมาทำหน้าที่ควบคุมประสานงานโครงการก่อสร้างที่ดำเนินการ...ตามผังบริเวณที่ได้มีการกำหนดพื้นที่ต่างๆเป็นแผนระยะยาวเอาไว้

          ตั้งมายาวนานร้อยกว่าปีพื้นที่บางส่วนก็มีต้นไม้ใหญ่บางส่วน...จะต้องอยู่ในพื้นที่ที่ต้องก่อสร้างด้วย   วิธีการดำเนินการที่ผ่านมา...ไม่ตัดต้นที่ยังไม่เกี่ยวกับพื้นที่โครงการก่อสร้างที่สามารถเก็บไว้ได้

           ต้นที่ไม่ใหญ่มาก...ย้ายได้ก็ย้ายไปปลูกที่ใหม่ในพื้นที่ที่กำหนดให้เป็นพื้นที่สีเขียวหรือพื้นที่สวน   ต้นใหญ่หน่อยถ้าอยู่ในพื้นที่ก่อสร้างตัดเรียบ...เพราะปลูกใหม่ประกอบในที่กำหนดไว้ดีกว่า     งานก่อสร้างที่คุมสร้างมา 12-13 อาคาร...ก็ดำเนินการกับต้นไม้แบบเป็นเช่นนี้มาตลอด

           เมื่อไม่นานที่ผ่านมาก็โดนอัดจากนักเลงคีย์บอร์ด...ว่างานก่อสร้างในที่ทำงานนั้นมีการตัดต้นไม้ใหญ่   ไม่ใช่ต้นเดียวหลายต้นอีกด้วย...มากมายความคิดถล่มข้อมูลที่รับรู้เผยแพร่จวกกันแหลกยับไปหมด

           ต้นไม้ปลูกมานานนับร้อยปีมาตัดทิ้งกันได้ยังไง...ทำไมงานก่อสร้างไม่ออกแบบหนีไปจากต้นไม้ใหญ่   หยุดกระบวนการทั้งหมดในการก่อสร้างเลยสิฉะกันอย่างนี้...กลับมาทบทวนแนวทางกระบวนการใหม่

           ประชุมด้านข้อมูลระหว่างนักวิชาการกับผู้บริหารหาบทสรุป...ท้ายสุดก็หันมาลงคนแก่อยู่นานอย่างผม    ก็เลยได้มีโอกาสใส่เต็มๆในความเห็น...ไม่ใช่วิชาการแต่เป็นไปตามความจริงที่เกิดขึ้นในเวลาที่ผ่านมา

           พิจารณาเรื่องแรก...ต้นไม้โบราณที่มีอายุนับร้อยปีขึ้นไปมีอยู่กี่ต้นในพื้นที่ทั้งหมดหรือในที่จะก่อสร้าง   ผมบอกข้อมูลได้เลยนะจากที่ทำงานมาเฉียด 35-36ปี(2524)...ต้นไม้ยืนต้นโบราณมีอยู่ราว 10-15 ต้น

           ที่เห็นๆในพื้นที่ส่วนใหญ่ทั้งนั้น...เป็นต้นไม้ใหญ่ที่ปลูกขึ้นไม่นานอายุสัก 40-50ปี เพราะทันเห็นต้นเล็ก   เวลาที่ผ่านมาไม้ใหญ่โบราณจริงๆอายุเฉียดร้อยปีหรือกว่า...เหลืออยู่ตอนนี้น่าจะสัก 6-7 ต้นเท่านั้นเอง

           บทสรุปไม้ใหญ่โบราณจบแค่นี้ว่า...ต้องอนุรักษ์ไว้ให้นานที่สุดตัดไม่ได้

            ยกที่สอง...เรื่องต้นไม้ตามที่ต่างๆในบริเวณก่อสร้างจะทำอย่างไรดี จะมีการอนุรักษ์เอาไว้ได้ยังไง    บทสรุปง่ายๆก็คือการล้อมย้ายเอาไปปลูกใหม่...ถ้าไม่ถึงแนวบริเวณการก่อสร้างก็ให้คงเอาไว้    บทนี้เราคนแก่ก็ใส่ให้เห็นเต็มๆอีก...เอาว่าดูภาพแรกประกอบการบรรยายก่อนดีกว่า

            จากภาพที่เห็นเป็นทิวแถวนี่เป็นไม้ขนาดกลาง ปีบ ตะแบก(นี่น่าจะใหญ่หน่อยนะ) อินทนิล 5-6 ต้น    แนวนี้โดนย้ายออกเพราะจะรื้อถอนอาคารและทำถนนใหม่...ไม่มีปัญหา ขุดๆ ล้อมๆ ย้ายไปได้ชิวๆ

            ภาพที่สอง  นี่ต่อเนื่องจากภาพแรกด้านทางเข้า...ขยายถนนทำทางเข้าใหม่แต่ข้างนอกมีต้นไม้ขวางทางเข้าอยู่    ลำต้นเอียงน่าจะไม่นานก็ล้มลงแน่ๆ     ข้างนอกที่ทำงานแจ้งกทม.ช่วยย้ายหรือตัดแล้วจ่ายตังค์ดีกว่า

             ภาพที่  3,4,5  นี่คือต้นมะม่วงโบราณ อายุก็น่าจะไม่น้อยกว่า 40 ปีขึ้นไป 2 ต้น เจองานเข้าเต็มๆ    ติดตึกที่จะรื้อถอนสร้างอาคารใหม่ห่างไปสัก 4-5 เมตร...ทำเสาเข็มและขุดทำชั้นใต้ดินสามชั้นตรงนั้น

           บทก็คือต้องย้ายออกไปปลูกใหม่...แต่ผมอยากให้ดูทรงต้นมะม่วงสองต้นนี้ที่เอียงโย้ให้ดีๆ    ผมเคยขอให้เลี่ยงต้นมะม่วงสองต้นนี้ไว้ตั้งแต่สร้างตึกใหม่ที่อยู่ติดกัน...ก็เก็บเอาไว้มาจนถึงในตอนนี้

             สุดเสียดายเพราะผูกพันมาเคยปีนเอาลูกมาตำน้ำพริกสุดอร่อย...แต่ๆๆย้ายไปไม่นานก็คงจากไปแน่ๆ

             ให้ความเห็นอยู่สองสามอย่าง...อย่างแรกในใจเสียดายมะม่วง 2 ต้นนี้มากเพราะเป็นพันธุ์โบราณ   พิเศษไม่เหมือนใครในมะม่วงพันธุ์นี้...รสชาติเปรี้ยวจิ๊ดตั้งแต่ลูกดิบยันสุกเขามีแต่สุกแล้วหวานทั้งนั้น

             ผมเคยตั้งชื่อมะม่วงพันธุ์นี้ที่ตอนนี้ยังมีเหลืออยู่น่าจะสัก 7-8 ต้นในพื้นที่ว่า มะม่วงพันธุ์ ” เยี่ยวปริบ”    ผู้คนก็มักจะเรียกตามชื่อผมตั้งไปหมดมักมีคนถามว่าทำไมชื่อนี้...พอฝานส่งให้ชิมถึงร้องอ๋อ...สมชื่อ

             อย่างที่สองเหตุผลคือ...ย้ายก็น่าจะตาย  เหตุผลก็คือที่เห็นเอียงแบบนั้นแถมหนักที่พื้นที่ยึดลำต้นไว้   พื้นตรงโคนต้นบล็อกรอบต้นไว้รอบต้นน่าจะสักฟุตหนึ่ง...รอบๆเป็นพื้นถนนที่เททับกันถึง 3-4 ชั้น

             ย้ายไปปลูกก็ต้องเอารถแย็กลมมาสกัดพื้นรอบโคนต้น...แรงกระแทกผ่านพื้นสามชั้นรากน่าจะตาย   มะม่วงมีรากแก้วตัดรากแก้ว...กระแทกรากฝอยช้ำหมด  เอาไปปลูกต้นเอียงๆแบบนี้ไม่นานก็ล้มตาย

            ไม่เป็นไรพวกอนุรักษ์เขาท้วง...ก็ล้อมย้ายไปปลูกก็แล้วกัน  

             อยากให้ดูภาพต่อไป...ต้นไทรใหญ่ต้นนี้น่าจะอายุสัก 5-60 ปีติดอาคารที่จะโดนทุบตึกข้างๆทิ้งทำถนน   ต้นนี้ไม่ใช่ไม้โบราณทุบตึกไปกลายพื้นที่เป็นถนนไม่กระทบมากต่อต้นไม้  แต่ตอนทุบตึกให้ระวังหน่อย

             ต้นไทรต้นนี้แรงสุดๆผมยังเคยเจอมากับตัวเองทำพิธีเซ่นไหว้ขอดีๆก็จะไม่มีอะไร...ต้นนี้อนุรักษ์ไว้

             สองภาพต่อไปนี้...อยากให้ดูต้นเหตุที่ทำให้เกิดสงครามข้อมูลฉะกันทางด้านการอนุรักษ์ต้นไม้ใหญ่   เหลืออยู่ 4 ต้นเป็นต้นนนทรี   เมื่อก่อนมีเจ็ดแปดต้นล้มเองไปหมดแล้วเหลือที่เห็นในภาพเท่านั้น

           ติดอาคารที่ต้องรื้อถอนสร้างอาคารใหม่...เป็นพื้นที่เว้นเส้นทางสัญจรรอบตึก  ตามกฎหมายว่าด้วยการป้องกันและระงับอัคคีภัย     เมื่อก่อนติดกันเป็นสนามฟุตบอล...ผมเข้างานใหม่ๆเมื่อ36ปีก่อนต้นสักขนาดเท่าน่องผมเท่านั้น

             พวกอนุรักษ์เขาบอกเป็นไม้โบราณต้นใหญ่จะต้องโดนตัดทิ้ง...ก็เลยใส่กันแหลกทางอินเตอร์เน็ต

             ในแบบก่อสร้างอาคารเขาจะย้ายไปปลูกใหม่ในสวนที่จะจัดพื้นที่ใหม่...แต่ขอให้ดูจากในภาพเถอะ   เอียงล้มแล้วทุกต้นในตอนนี้...ถ้าไม่มีถนนคอนกรีตกับทางเท้ายึดไว้ต้นไม้เขาล้มไปนานแล้ว

             นนทรีล้มทุกต้นผมไม่เห็นมีรากแก้วมีแต่รากฝอยกับรากกระจายจากลำต้น...ล้อมได้ปลูกไม่นานก็ล้ม   ไม่เป็นไรอนุรักษ์เอาไว้ล้อมไปปลูกก็แล้วกัน…แต่ผมว่าปลูกใหม่น่าจะดีกว่าตามภาพข้างล่างครับ

             คนอนุรักษ์ก็ทำหน้าที่กันไป...เราอยู่ด้วยกันได้ดีก็แค่อยากให้มาใช้ข้อมูลที่เป็นเหตุเป็นผลหักล้างกัน   อย่าคิดว่าคนอื่นเขาไม่มีจิตที่อนุรักษ์...บางทีคนไม่พูดไม่ออกข่าวเขาก็อาจจะมีใจอนุรักษ์มากกว่าก็ได้

             กาลเวลาผ่านไปความคงอยู่ไม่มีจีรัง...ใจให้มีความอยากที่จะคงไว้ยังไงก็คงกระทำไม่ได้หรอก    อยากให้มองไปถึงการยอมรับความคิดที่คิดต่างกัน...หาทางออกให้ได้แม้จะต้องไปออกตรงทางเข้า    นั่นคือสิ่งที่ดีที่สุดสำหรับสังคมแห่งการอนุรักษ์ของเรา

            ท้ายสุดอยากขอให้ดูต้นไม้ที่โบราณจริงๆว่าเขาอยู่ในสภาพใด...มองแล้วคิดว่าจะทำอย่างไรดี

            คำตอบอยู่ที่ทุกท่านคิด...เอวังขอจบดื้อๆตามแบบผมแล้วครับ