Entry นี้เป็นเรื่องที่ผมอยากจะบันทึกไว้สำหรับให้เพื่อนๆ โอเคและผู้ที่สนใจ

ได้รู้จักคำต่างๆที่ใช้ในบท "พิธีสู่ขวัญควาย" ซึ่งผมได้ไปเก็บเรื่องราวนี้

ในระหว่างวันที่ผมได้ไปออกบูธที่พิพิธภัณฑ์การเกษตรเฉลิมพระเกียรติ (1-3 พค.58)

ซึ่งในเดือนพค.58 นี้เป็นเดือนที่จัดงาน และเน้นวิถีเกษตรและวัฒนธรรมพื้นบ้านเข้ามาเกี่ยวข้องด้วย

(อ่านเรื่องที่ผมไปออกบูธเดือนพค.58 คลิกที่นี่) 

พิธีสู่ขวัญควาย ก็เป็นกิจกรรมหนึ่งที่มีอยู่ในงาน ซึ่งทางผู้จัดงานได้จัดให้ชมกัน 3 วันๆ ละ 1 รอบ

ช่วงเวลาที่จัดจะประมาณ 11-12 น. ใช้เวลา ~1 ชม. 

แต่ก่อนอื่น ขอเชิญเพื่อนๆ มารู้จักพิธีสู่ขวัญควาย กันก่อนนะครับ ....

 ถอดคำมาจากแผ่นป้ายที่จัดในงาน

พิธีสู่ขวัญควาย หรือ ฮ้องขวัญควาย เป็นพิธีที่ทำกันเมื่อเสร็จจากการปลูกข้าวแล้ว เป็นการเตือนใจให้ระลึกถึงบุญคุณของควาย ที่ได้ให้แรงงานไถนา ให้คนสามารถปลูกข้าวได้ ซึ่งบางครั้งอาจมีการเฆี่ยนตี ดุด่า จึงต้องทำพิธีนี้เพื่อเป็นการขอขมาที่ได้ล่วงเกิน เป็นการสอนให้คนรู้จักความกตัญญูรู้คุณ มีเมตตากรุณา สำนึกในความผิดของตน ผู้ทำพิธีมักเป็นเจ้าของควายเอง หรือในกรณีที่ไม่สันทัดในการทำพิธีอาจให้ผู้อื่นทำแทนได้ 

การทำพิธีสู่ขวัญควาย จะประกอบพิธีบริเวณคอกควาย โดยจะต้องจัดเตรียมหญ้าอ่อนมากเพียงพอให้ควาย กินตลอดช่วงทำพิธีประมาณ 1-2 กวย(ตะกร้า) ดอก ไม้ ธูป เทียน 3 กรวย (ธูป 4 ดอก เทียน 4 แท่ง) ไก่ต้ม 2 ตัว เหล้าขาว 1 ขวด ข้าวเหนียว 1 ปั้น กล้วยลูก 1 ลูก หมาก 1 คำ พลู 1 ใบ ด้ายสายสิญจน์และน้ำส้มป่อย ผู้ประกอบพิธีจะนำเครื่องพิธีวางไว้ที่มุมใดมุมหนึ่งของคอกควาย แล้วใส่แอกเข้ากับควาย 

จากนั้นกล่าวคำเชิญขวัญ เมื่อกล่าวถึงท่อนที่ว่า "ปลดแอกแล้ว" ก็ให้ทำการปลดแอกออก แล้วนำกรวยดอกไม้ธูปเทียนมัดไว้ที่เขาควายข้างละ 1 กรวย อีกกรวยผูกไว้ที่ด้านหลังของหัวควาย หลังจากกล่าวคำเชิญขวัญจบลง ก็จะทำการป้อนข้าว ป้อนน้ำให้แก่ควาย พร้อมกับน้ำส้มป่อยมาประพรมควายเป็นการขอขมา การประกอบพิธีนี้อาจมีรายละเอียดแตกต่างกันบ้างในแต่ละท้องถิ่น

ทางพิพิธภัณฑ์ ได้จัดควายมา 2 ตัว(แม่-ลูก) เพื่อใช้ใน"พิธีสู่ขวัญควาย"  

 ก่อนเริ่มพิธี ผมได้ขออนุญาติพ่อหมอทำขวัญ (มาจากจ.สกลนคร) บันทึกภาพอุปกรณ์ที่ใช้ในพิธี

ที่เห็นก็มีกรวยดอกไม้ ธูปเทียน สายสิญจน์ เหล้าขาว หญ้า น้ำและหญ้าที่ใช้ปะพรมควาย เงิน 32 บ. และอื่นๆ 

และเมื่อในไปเทียบกับภาพแรกที่ให้ความรู้พิธีนี้ ก็จะพบว่า ของที่ใช้ในพิธีในวันนี้ 

จะมีบางสิ่งที่ไม่ได้นำมาใช้ เช่น ไก่ต้ม น้ำส้มป่อย กล้วย เป็นต้น

 ~ 11 โมงเช้า พ่อหมอทำขวัญ(เสื้อขาว) ก็เริ่มพิธี คำต่างๆ ที่ใช้ในพิธี ผมฟังไม่จะค่อยเข้าใจเลยครับ

เพราะภาษาที่ใช้ก็จะเป็นภาษาอีสาน แถมมีการร้องแบบเอื้อนเข้าไปอีก

เลยยากที่คนภาคกลางอย่างผม จะจับใจความได้สักเท่าไรนัก

แต่ก็พอจะสรุปได้ว่า เป็นการตอบแทนคุณควายที่ช่วยในการทำมาหากินในฤดูกาลที่ผ่านมา

เมื่อฟังไม่ค่อยจะเข้าใจก็ขอเก็บภาพรอบๆ พิธีละกันครับ

ทางพิพิธภัณฑ์การเกษตรฯ ก็มีการบันทึกภาพและเสียงในพิธีไว้ด้วย

 พ่อหมอทำขวัญก็ร้องบททำขวัญไปเรื่อยๆ ส่วนผู้เข้าร่วมพิธีก็นั่งฟังอยู่ใกล้ๆ กัน

 คุณควาย แม่-ลูกทั้ง 2 ตัวก็ยืนฟังพ่อหมออย่างตั้งใจ ในพิธีจะมีการโยงสายสิญจน์มาที่คอกควายด้วย

 การทำพิธีสู่ขวัญควายใช้เวลาประมาณ 1 ชม. ก็เสร็จพิธี

 และเมื่อเสร็จพิธีแล้ว ผมก็เลยเข้าไปคุยกับพ่อหมอทำขวัญควาย ว่าปัจจุบันยังทำกันอยู่หรือไม่?

พ่อหมอบอกว่า "ปัจจุบันนี้ ชาวนาใช้ควายทำนาน้อยลงแล้ว เพราะใช้ควายเหล็กซะมากกว่า

แต่ก็ยังมีบางบ้านยังให้ไปทำพิธีสู่ขวัญควายอยู่บ้าง"

นอกจากนี้ ผมก็ถามพ่อหมอว่า ถ้าพ่อหมอไม่อยู่แล้วจะมีใครทำพิธีนี้ได้หรือไม่??

พ่อหมอบอกว่า "ก็ไม่แน่ใจเหมือนกัน แต่ก็พยายามให้น้องชาย(ก็ดูแก่เหมือนกัน :ผู้เขียน) ได้ฝึกทำอยู่

แต่ปัจจุบัน คนที่ทำพิธีก็มีน้อยลงทุกทีแล้ว ไม่รู้เหมือนกันว่าพิธีนี้ ต่อไปจะยังมีอยู่อีกหรือไม่?"

เมื่อได้คุยกับพ่อหมอฯ แล้ว ผมก็เลยขออนุญาติบันทึกภาพบทที่ใช้ในพิธีสู่ขวัญควาย

ซึ่งพ่อหมอ ได้บันทึกเอาไว้ในสมุดเล่มใหญ่ หน้าปกสีน้ำเงิน และอนุญาติให้ผมบันทึกภาพได้

วัตถุประสงค์การบันทึกบททำขวัญควายนี้ เพื่อจะได้ให้ผู้ที่สนใจได้ศึกษากัน เพราะไม่แน่เหมือนกันว่า

พิธีนี้จะยังอยู่คู่กับสังคมชนบทไทยไปอีกนานแค่ไหนเหมือนกัน

ดังนั้น ขอเชิญเพื่อนๆ ไปอ่านบททำขวัญควายซึ่งมีอยู่ 2 หน้าครึ่ง กันได้เลยนะครับ ...

หน้าที่ 1

 บททำขวัญขึ้นต้นด้วย "ศรีๆ สิทธิพระพรขอพรอะดิเรก ข้าพเจ้า ...."

พออ่านถึงตรงนี้ เริ่มเสียวว่าทางบก.โอเคเนชั่น จะเซ็นเซอร์เรื่องนี้ให้ผ่านหรือไม่?

แต่คำที่่ใช้เรียก"ควาย" ทางภาษาอีสาน เขาก็ใช้คำนี้กันมาตั้งแต่รุ่นปู่ย่าตายายกันนานแล้ว

สรุปบทที่ใช้ในการทำขวัญ หน้าที่ 1 จะเป็นบทที่ให้เกียรติควาย โดยให้เทพยาดามาให้ศีลให้พรควาย

ให้มีกำลังวังชาในการทำงาน มีพลังดั่งราชสีห์  ให้รู้จักบุญคุณของเจ้าของผู้เลี้ยง

<ขออภัยคำบางคำอ่านออก แต่ก็ไม่รู้ความหมายก็มีครับ>

หน้าที่ 2 

 สรุปหน้า 2 ได้กล่าวถึงการที่ให้ควายทำงานอย่างขยันขันแข็ง

ไม่เป็นโรคภัยไข้เจ็บ และเรียกขวัญต่างๆ มาที่ควาย

<หลายๆ คำในหน้า 2 อ่านแล้วก็ไม่รู้ความหมายเต็มไปหมดเลย>

หน้าที่ 3 

บททำขวัญควายหน้าสุดท้าย (~ครึ่งหน้า) ก็เป็นการเรียกขวัญต่างๆ มาที่ควาย

************************************************

วันนี้ ผมได้แนะนำเพื่อนๆ ได้รู้จัก"พิธีสู่ขวัญควาย" ซึ่งเป็นพิธีที่ทำกันเมื่อเสร็จจากการปลูกข้าว

เป็นการเตือนใจให้ระลึกถึงบุญคุณของควาย ที่ได้ให้แรงงานในการไถนา ให้คนสามารถปลูกข้าวได้

ซึ่งบางครั้งอาจมีการเฆี่ยนตี ดุด่า จึงต้องทำพิธีนี้เพื่อเป็นการขอขมาที่ได้ล่วงเกินไป

นอกจากนี้ยังเป็นการสอนให้คนรู้จักความกตัญญูรู้คุณ มีเมตตากรุณา สำนึกในความผิดของตนอีกด้วย

ถึงแม้บทที่ใช้ทำขวัญอาจจะอ่านยาก(และเสียว)ไปหน่อย แต่ผมก็อยากให้เพื่อนๆ ได้รู้จักพิธีนี้กัน

ถึงแม้ปัจจุบันชาวนาส่วนมากจะมีการใช้เครื่องจักรเข้ามาแทนที่ควายแล้วก็ตาม

ซึ่งพิธีที่ดีๆ แบบนี้ ควรที่จะได้มีการอนุรักษ์ไว้ จนถึงชั่วลูกชั่วหลานกันต่อไป

เพื่อนๆ คิดว่า"พิธีสู่ขวัญควาย" จะยังคงอยู่คู่สังคมชนบทไทยกันต่อไปอีกหรือไม่ครับ ?? 

-333-