โดนทำร้าย !   ต้องไม่โดนทำลาย                                                                                                

แม้ถึงแม้วันนี้ชาวบ้านปางแดง จะไม่ต้องทนทุกข์ทรมานอยู่ในห้องขัง สามารถใช้ชีวิตอย่างอิสระและดำเนินชีวิตต่อไปได้ตามปรกติ                                                  

แต่ลึกๆภายในใจของพวกเขากลับไร้อิสรภาพ ถูกจองจำด้วยโซ่ตรวนแห่งความหวาดกลัว  เจ็บร้าวกับการถูกย่ำยีซ้ำแล้วซ้ำเล่า !

ประสบการณ์เลวร้ายที่ผ่านมาทำให้พวกเขาไม่อาจมั่นใจกับอนาคตของตนเอง

ได้แต่เฝ้ารอคอยคำพิพากษาจากศาลโดยไม่รู้ชะตากรรมชีวิต...!         

ขณะ, ปัจจุบันนี้  กลุ่มเครือข่าย นักเคลื่อนไหว ภาคีภาคประชาชนและองค์กรพัฒนาเอกชน ที่ร่วมเคียงบ่า เคียงไหล่กับผองพี่น้อง

ไม่ได้มองเพียงแค่ผลในที่สุด  ว่า  ชาวบ้านปางแดง จะ “ แพ้ ” หรือ “ ชนะ” คดีความในเรื่องของการต่อสู้เพื่อสิทธิมนุษยชน !

ถ้ามองในแง่เรื่องบรรทัดฐานหรือหลักเกณฑ์ของตัวบทของกฎหมาย

แน่นอน ว่า                                                                                                    

ชาวบ้านปางแดงอาจ  แพ้ !     

แต่ถ้ามองภาพรวมในแง่นโยบายและด้านการขับเคลื่อนเรียกร้อง

ของกลุ่มชาวบ้านปางแดงและภาคการมีส่วนร่วมของภาคประชาชน

ถือว่า   ชนะ !                                                                                                         

เนื่องเพราะสาเหตุอันเป็นหลักฐานเชิงประจักษ์ที่ปรากฏต่อสังคมได้รับรู้ทั่วไป ว่า ชาวบ้านปางแดง กลุ่มเผ่าชาติพันธุ์เล็กๆ  เป็นคนพลัดถิ่นไร้สัญชาติ  ไร้สิทธิ  ไร้เสียง ไร้อิสรภาพ ได้มีสิทธิเข้าถึงและได้รับการคุ้มครองภายใต้กฎหมายรัฐธรรมนูญสูงสุด อย่างเป็นทั้งนามธรรมและรูปธรรม 

อาจถือได้ว่าเป็นกรณีศึกษา                                                                               

เรื่อง  “ สิทธิชุมชน ” ในการมีส่วนร่วมกับภาครัฐอย่างแท้จริง ในเรื่องการอนุรักษ์ การรักษาขนบธรรมเนียมประเพณี การบำรุงรักษา และการได้ใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพ และในการส่งเสริม การรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมเพื่อให้ดำรงอยู่ได้อย่างปกติและต่อเนื่องของชุมชนต่อไป  ”

จากภาพอัตตลักษณ์ของชุมชนชาวบ้านปางแดงในอดีต ที่เคยดำรงชีวิตด้วยการเฝ้ารอ ว่า ใครสักคนมาจ้างแรงงานราคาถูก !

วันไหนไปรับจ้าง  มีข้าวกิน  วันไหนไม่ได้ไป  ไม่มีข้าวใส่หม้อกิน ! 

ทนทุข์อยู่บ้านที่มุงด้วยหญ้าคาหญ้าแฝกหรือใบตองแห้ง อยู่กับป่าเขาไม่เคยบุกรุกป่า  แต่ถูกจับข้อหาบุกรุกป่าสงวนแห่งชาติ !
ทั้งที่ป่าสงวนที่เรียก กฎหมายบอก ว่า  “ เป็นผืนป่าที่ต้องสงวนไว้เพื่อชาติ  ”        

 ความจริงเมื่อวันวานที่ปรากฏ  คือ  ป่าที่รายล้อมด้วย ถนนคอนกรีตตัดผ่านหน้าบ้าน   มีวัด  มีโรงเรียน  มีร้านขายของในหมู่บ้าน   มีไร่ข้าวโพด มีไร่มะม่วง มีไร่พริก มีไร่ข้าว มีรีสอร์ท  มีมิตรผู้อารีย์จากซีกโลกตะวันตก  (  สิ่งมีชีวิตโลกตะวันตกอย่างสยามประเทศ เรียกว่า “ ฝรั่ง ” )  ที่มาแวะเยือนอยู่เป็นประจำทุกวัน

จากนวนิยายอิงประวัติที่ชาวบ้านรับรู้มาจากคำบอกเล่าชั่วอายุ ว่า ปู่เคยถูกจับ พ่อเคยถูกจับ  เด็กๆเคยถูกจับตอนอยู่ในท้องแม่ !

ยังฝังแนบแน่นอยู่ในห้วงภวังค์ต้องหวาดผวาทุกครั้ง  เมื่อเห็นคนในเครื่องแบบและคนแปลกหน้าต่างถิ่นที่แวะเวียนเข้ามาในหมู่บ้าน                                                        
ในทุกค่ำคราวคืนต้องนอนผวาทุกครั้งที่เสียงเครื่องรถยนต์แผดร้องดังกระหึ่มในฤดูกาลระหว่างรอยต่อของห้วงชั่วนาทีการหลับใหล !

เวลาจะออกจากบ้านไปไหนมาไหน  พวกเขาจะเป็นห่วงบ้าน ไม่ค่อยสบายใจ เพราะไม่รู้ว่าเมื่อไรเจ้าหน้าที่จะบุกมาอีก  

ครั้นจะออกไปทำไร่ไถนาก็หวาดระแวง  กลัวว่าเจ้าหน้าที่จะมาจับ บางวันได้แต่นอนอยู่บ้านเฉย ๆ เพราะไม่กล้าออกไปทำไร่

เมื่อผลผลิตไม่มี  เงินก็ไม่มี  ชีวิตก็ลำบากแสนเข็ญ  

มัน ! อยู่ไม่ได้ดอก (เจ้านาย  ) !

มีสมมติฐานปัญหาเบื้องต้นที่คนรักกฎกติกามักจะอ้างและตั้งคำถามที่ไม่ตรงคำตอบเสมอๆ ! 

แต่ชาวบ้านกลับมีเพียงคำตอบเดียวที่ถูกต้องและเป็นจริงและรู้สึกสัมผัสได้ 

 “   หมู่เฮา อาศัยอยู่กับป่ากับดอยมานาน แล้วเรื่องอะหยั่ง หมู่เฮา จะต้องไปทำลายป่า ทำลายชีวิตของหมู่เฮา โตย ! (ด้วย)  ” 

การดำรงชีวิตอยู่กับผืนป่าแมกไม้ สายธาร ภูผาเขาลำเนาไพร  ประดุจดั่งนกขมิ้นจรอิสระที่สยายปีกไปทั่วท้องทุ่งผืนป่าเขาอันไพศาล                                             

 ชาวบ้านปางแดง ต้องสัมผัสผ่านมรสุมทุกข์ยากเข็ญกับการอยู่ในคอก(คุก)        ที่โหดร้าย    ทารุณกรรมหดหู่ยิ่งนัก !                                                                                                         

ปรากฏข้อเท็จจริงจากคำบอกเล่า  *นายคริษมันต์ หรือ อะเหล  งามเลิศรดา   หนุ่มชาวลาหู่  ให้สัมภาษณ์กับนิตยสารสารคดี  ฉบับที่  ๒๖๐ เดือนตุลาคม ๒๕๔๙  

เขา ! - เล่าผ่าน  วิถีชีวิตอันแปลกแยกในคอก(คุก) ที่ต้องถูกจำขังในห้องสี่เหลี่ยมแออัดหยัดเหยียดกว่าร้อยชีวิต       

เป็นประเด็นสะท้อนปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชนได้อย่างชัดเจนและจะเป็นความทรงจำที่ฝังริ้วรอยความขมขืนเจ็บซ้ำไปตราบชั่วชีวิต-เขา !

“พ่อผมเป็นลีซู แม่ผมเป็นลาหู่ แต่ก่อนผมชื่อ อะเหล เป็นภาษาลีซู เพิ่งมาตั้งชื่อ-นามสกุลเป็น คริษมันต์ งามเลิศรดา ตอนที่ได้สัญชาติ ผมเกิดในเมืองไทยนี่แหละ ที่อำเภอฝาง แต่ย้ายตามญาติมาอยู่ที่นี่ตั้งแต่เด็กแล้ว

ตอนผมเกิด พ่อไม่ได้สนใจไปทำใบเกิด พอพ่อตาย หลักฐานการเกิดยังพอมีหลงเหลืออยู่ ทางอาจารย์ ผู้ใหญ่บ้าน จึงช่วยวิ่งเต้นเรื่องสัญชาติให้ผม”

“ป๊อกบ้านที่ทางการแบ่งไว้ให้ จริง ๆ แล้วไม่มีความหมายอะไร พวกเราอยู่ร่วมกันอย่างพี่อย่างน้อง ไม่ได้แบ่งแยก เวลาป๊อกบ้านไหนเผ่าไหนมีงานก็ชวนกันตลอด เมื่อมีงานราชการทุกคนก็ช่วยกันทำ อย่างเวลาที่อำเภอมีงาน ต้องการชาวบ้านไปรำดาบ พวกเราก็ไปรำให้ บางคนก็เป็นหน่วยกู้ภัย เป็นคณะกรรมการหมู่บ้านช่วยดูแลเรื่องยาเสพติด บางคนก็ไปอยู่เวรยามที่โรงพัก”

“ผมซื้อที่ดินต่อจากเพื่อนชาวลีซู ขายกันถูก ๆ มีเงินสัก ๑๐๐-๒๐๐ ก็ซื้อได้แล้ว เห็นว่าทำเลดีก็ซื้อ ตอนนั้นเจ้าหน้าที่ป่าไม้ขึ้นมาก็ไม่ได้ว่าอะไร เขาแค่กันเขตว่าตรงนี้เป็นเขตอุทยานฯ นะ ตรงนี้เป็นเขตทำกินนะ อยู่ได้ เราก็ไม่คิดว่าต่อมาจะมีปัญหา”

“เจ้าหน้าที่เขาพูดไม่เหมือนกัน บางบ้านเขาว่ามาสำรวจพื้นที่ จะจัดพื้นที่ให้อยู่ จะออกใบให้ บางบ้านเขาก็บอกว่าให้ไปประชุมที่อำเภอ ไปรับแจกผ้าห่มบ้าง บอกว่าเดี๋ยวมาส่ง ชาวบ้านดีใจก็ขึ้นรถไปกับเขา

แต่พี่น้องปะหล่องป๊อกบ้านบนโดนรุนแรงมาก เขากลัวแล้วหนี เจ้าหน้าที่เลยโมโห เตะเอาก็มี บางคนหนีลงน้ำเกือบจมน้ำตาย ” 

“เจ้าหน้าที่เขาให้เราขึ้นรถไปกับเขา พอไปถึงที่เชียงดาว เขาก็คัดเอาคนแก่ เด็ก ผู้หญิงออก คนแก่บางคนจะไม่ยอมลง ยืนยันว่าจะไปเอาผ้าห่มให้ได้ เพราะว่าช่วงนั้นเป็นหน้าหนาว เขาให้เราอยู่ในคอก (คุก) ที่เชียงดาวหนึ่งคืน แล้วก็ย้ายไปเชียงใหม่ ตอนนั้นยังไม่กลัว เพราะไม่รู้ว่าเขามาจับ ถามเจ้าหน้าที่ เขาก็ว่าจะรู้ไปทำไม ยังไงก็ติดคอกอยู่ดี  ”

“ พอไปถึงคอก(คุก) ที่เชียงใหม่ เขาบอกให้รับสารภาพแล้วทุกอย่างจะดี  ตอนนั้นเขาให้ทำอะไรเราก็ทำ ให้เซ็นก็เซ็น ให้ปั๊มนิ้วมือก็ปั๊ม          

คือเราบริสุทธิ์ใจ  ไม่อยากขัดขวางเจ้าหน้าที่  สักพักเขาก็จับเรายัดห้องขัง  พอตกเย็นก็มีเจ้าหน้าที่มาบอกว่าเราถูกจับแล้วนะ ข้อหาบุกรุกครอบครองพื้นที่ป่าสงวน    เราก็ตอบไปว่าไม่ได้บุกรุก   ที่ก็ยังเช่าเขาอยู่เลย   เจ้าหน้าที่ก็ว่าคุณไม่ได้บุกรุกแล้วคุณไปอยู่ที่นั่นได้ยังไง  เขาว่าที่มันบ่มีใบ อยู่บ่ได้  ”  

“ ตอนอยู่ในคุกผมร้องไห้นะ มันเจ็บ เราให้ความร่วมมือกับทางการทุกอย่าง แต่ทำไมยังทำกับเรา เราถูกจับก็มีทั้งคนที่เห็นใจและคนซ้ำเติม แต่ผมไม่โกรธเขาหรอก  เขาไม่ได้มาอยู่ในเหตุการณ์  เขาฟังจากคนอื่น  จากหนังสือพิมพ์อีกที  ”   

“กินข้าวก็ลำบาก ฉี่ก็ลำบาก ห้องขังห้องหนึ่งอัดกันอยู่เป็นร้อย เวลากินข้าว เขาจะทำมาเป็นกะละมังใหญ่ ๆ แล้วเราก็นั่งล้อมวงกินกัน อิ่มบ้างไม่อิ่มบ้าง วันไหนมีคนมาเยี่ยม กลับมาไม่ทันก็อดกิน เวลาจะฉี่ก็ต้องระวังไม่ให้กระเด็นใส่เพื่อน เพราะมันไม่มีประตูปิด ไม่มีอะไรกั้น บางคนโดนกระบองตีก็มี เพราะเขาฟังภาษาไทยไม่รู้เรื่อง ร้องเพลงชาติไม่ได้”

“ทุกวันนี้ผมยังไม่เข้าใจเลยว่าผมผิดอะไร  เขาทำเพื่ออะไร  เสียใจแล้วก็จังขนาด (เกลียด !) เราช่วยงานราชการมามาก แต่ไม่เคยได้ผลตอบแทน  ผมก็คนไทยคนหนึ่ง ทำไมจะไม่ให้อยู่ในพื้นที่ ถามตัวเองตลอดว่าเราทำเพื่อคนอื่น แต่เขาไม่เห็นคุณค่า สุดท้าย...เขาจะไม่ให้เราอยู่ที่ประเทศไทย  ไม่ให้เราอยู่ที่ปางแดง  แล้วจะให้เราไปอยู่ที่ไหน”     

ชาวบ้านปางแดงหลายคนได้พบบทเรียนนิยามความเป็นคนไทยในคอก(คุก)  ว่า  

“ระหว่างที่อยู่ในคุก เจ้าหน้าที่เขาก็สอนให้ร้องเพลงชาติ อ่านภาษาไทย ท่องระเบียบกฎเกณฑ์ต่าง ๆ มันก็ทำให้เรารู้ว่า เป็นคนไทยต้องพูดภาษาไทย ต้องร้องเพลงชาติไทยได้ ”                                                                                                                                                                                                          “ผมไม่อยากย้ายไปไหน ผมรักที่นี่ แต่ผมก็คาดหวังอะไรไม่ได้ เมื่อไรที่ศาลสั่ง เมื่อนั้นชีวิตผม ชีวิตชาวปางแดง ก็โดนตัดสิน” 

วิถีเส้นถนนเปลี่ยนวิถีชีวิตเปลี่ยน       

 ปัจจุบันนี้  หลังจากมีการความร่วมมือภาคีกันทั้งภาครัฐ เอกชน และชาวบ้านในพื้นที่ ร่วมมือ ร่วมแรง ร่วมใจกัน                                                                                       

จึงเกิดโครงการ   "  บ้านมั่นคง ชุมชนบ้านปางแดง"  ขึ้นแก่ชุมชน โดยข้ามถนนไปอยู่อีกฝากหนึ่ง    หมู่บ้านโครงการดังกล่าวนี้เกิดขึ้นด้วยโครงการพัฒนาชนบทที่ภาครัฐ  ได้จัดสร้างบ้านประชาชนซึ่งเป็นชาวดาระอั้งและชาวลาหู่ประมาณ  ๔๐๐ คน  รวม ๘๘ ครัวเรือน ให้ชาวบ้านได้พักอาศัยอยู่ร่วมกัน  

และนับเป็นครั้งแรกในรอบกว่า ๒๐ ปี ที่ชาวบ้านรู้สึกมั่นคงและปลอดภัยที่ปางแดงมีบ้านเป็นของตนเอง   ซึ่งก่อนหน้านั้นเคยอยู่ร่วมกันอย่างแออัด  หลังหนึ่งเคยอยู่สูงสุดกว่ายี่สิบคน                                                                                                    

ชุมชนได้ตั้งกฎระเบียบกติกาเข้มแข็งของหมู่บ้านไว้  ๓ ข้อ

คือ   ๑)ห้ามตัดไม้ทำลายป่า ๒)ห้ามยุ่งเกี่ยวกับยาเสพติด และ ๓)ห้ามนำคนนอกมาอยู่เพิ่มในชุมชน  

และเมื่อในช่วงวันที่ 11-12 ธันวาคม  ๒๕๕๒ ที่ผ่านมา   ได้มีการจัดพิธีขึ้นบ้านใหม่ “ บ้านมั่นคง  ชุมชนบ้านปางแดง”   จึงนับว่าเป็นก้าวสำคัญต่อประเด็นการร่วมประสานงานของหน่วยงานราชการที่เกี่ยวข้องกับชุมชนเพื่อส่งเสริมแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงโดยจะให้หมู่บ้านแห่งนี้เป็นหมู่บ้านตัวอย่างของชนเผ่าดาระอั้ง  ถือเป็นการต้อนรับขวัญสู่วิถีชีวิตใหม่ ที่ค่อนข้างจะปลอดภัยมั่นคงและยั่งยืน ! 

เท่าที่แลผ่านมาในอดีต  ถือได้ว่า   “   บ้านมั่นคง  ชุมชนบ้านปางแดง  ” 

 เป็นโครงการใหม่ รูปแบบใหม่แห่งแรก  ที่เป็นความร่วมมือระหว่างรัฐ ชาวบ้าน องค์กรพัฒนาเอกชน นักวิชาการ และองค์กรสิทธิมนุษยชนที่ได้ร่วมมือกันผลักดันโครงการนี้ โดยใช้วิธีการทำสัญญาเช่าที่ดินกับกรมป่าไม้ในระยะยาว ๓๐ ปี  ให้ชาวบ้านได้มีอาศัยอยู่อย่างเป็นธรรมและชอบธรรมถือได้ว่า เป็นการบูรณาการแก้ปัญหาโดยใช้หลักเมตตาธรรมย่างแท้จริง