ศาลาเฉลิมกรุง หรือในปัจจุบันมีชื่อใหม่คือ เฉลิมกรุงโรยัลเธียเตอร์ ที่ดูทันสมัยกว่าเดิม คงเป็นที่รู้จักกันดีของบรรดาคุณลุงคุณป้าคุณน้าคุณอา หรือแม้กระทั่งยุคหลานๆอย่างผม ที่ยังไม่สามสิบดี ก็ยังเคยได้มีโอกาสสัมผัส ความเป็นโรงมหรสพขนาดใหญ่ ที่มีประวัติความเป็นมาเก่าแก่ ผ่านการเปลี่ยนแปลงมาหลายยุคสมัย แม้ปัจจุบันจะเปลี่ยนแปลงโฉม และการทำหน้าที่ไปบ้าง แต่เมื่อได้เห็น " เฉลิมกรุง " ความรู้สึกในวัยเด็กก็ย้อนกลับมาทุกครั้ง

มีบทความหนึ่งซึ่งเล่าเรื่องเฉลิมกรุงได้อย่างดีเยี่ยม จนผมไม่อาจที่จะเรียบเรียงข้อมูลไปได้ดีกว่านี้ วันนี้ขออนุญาตพาท่านผู้อ่านทั้งหลาย ได้ซึมซับไปพร้อมๆกัน

อาคารเก่า 4 ชั้น อายุกว่าครึ่งศตวรรษหลังนี้ ดูจากภายนอกยังอยู่ในสภาพดีพอใช้ เมื่อเข้าไปภายในตัวอาคาร เราจะสัมผัสได้ถึงกลิ่นอายความเก่าแก่ ที่ยังคงมนต์ขลังไว้ทุกซอกทุกมุม ภายในแบ่งสัดส่วนออกไปตามลักษณะใช้งาน ชั้น 1 เป็นโรงภาพยนตร์ที่ถูกปรับปรุงขึ้นใหม่ ชั้นที่ 2 เป็นห้องเมขลา ที่ตกแต่งใหม่อย่างสวยงามและหรูหรา เพื่อเป็นห้องที่ประทับรับรองของพระบรมวงศานุวงศ์ เมื่อเสด็จฯ มาทอดพระเนตรมหรสพ ที่ศาลาเฉลิมกรุงแห่งนี้ ชั้นที่ 3 เป็นห้องที่แสดงหัวโขนต่าง ๆ และจัดเป็นห้องสำหรับไหว้ครูของนักแสดง ส่วนชั้นที่ 4 ของตัวอาคาร ใช้เป็นห้องเก็บอุปกรณ์ ข้าวของเครื่องใช้ในการทำฉากของศาลาเฉลิมกรุง

             
(ศาลาเฉลิมกรุง ยามค่ำคืน งดงามและมีเสน่ห์กว่าโรงภาพยนตร์ใดๆ)

ศาลาเฉลิมกรุงถึงจะดูว่าเป็นอาคารเก่าแก่ แต่โครงสร้างยังคงมีความแข็งแกร่ง สามารถอยู่ได้อีกเป็นร้อยปี เพราะวิศวกรที่ออกแบบใช้โครงสร้างเดียวกับฐานรากของการสร้างสะพานพุทธ เมื่อครั้งอดีตที่มีการฉลองพระนครครบรอบ 150 ปี ได้มีมติคณะรัฐบาลที่จะจัดสร้างถาวรวัตถุขนาดใหญ่ ซึ่งสามารถอำนวยสาธารณประโยชน์ และเป็นที่ระลึกแห่งการเฉลิมฉลอง

ครั้งนั้น พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 ทรงพระราชดำริให้สร้างสะพานพุทธยอดฟ้า เพื่อเชื่อมกรุงเทพฯ กับกรุงธนบุรี ให้มีความเจริญพัฒนาทัดเทียมกัน พร้อมทั้งได้สร้างพระบรมราชานุสรณ์ของพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ไว้ที่เชิงสะพานฝั่งพระนคร เพื่อรำลึกถึงต้นราชวงศ์จักรี

และในรัชสมัยนั้น "ภาพยนตร์" ถือเป็นสิ่งบันเทิงที่เฟื่องฟูที่สุดในโลก เทียบได้กับวงการโทรทัศน์ในปัจจุบัน โรงภาพยนตร์ในสยามสมัยรัชกาลที่ 7 ตามหัวเมืองต่าง ๆ มีอยู่ประมาณ 20 โรง กระจายอยู่ทั้งเขตพระนครและกรุงธนบุรี ซึ่งจัดฉายภาพยนตร์จากฮอลลีวู้ด เป็นหลัก โรงภาพยนตร์ส่วนใหญ่ที่มีอยู่ตอนนั้นก็ไม่ได้ทันสมัย แต่เป็นโรงภาพยนตร์ขนาดเล็ก ลักษณะคล้ายอาคารโรงไม้ หลังคามุงสังกะสี ไม่มีโรงขนาดใหญ่หรูหรา

( ประตูทางเข้ายังคงมีสัญลักษณ์ตราครุฆ บ่งบอกความเป็นโรงมหรสพหลวง )

กระทั่งปี 2475 พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชดำริให้สร้างโรงมหรสพขนาดใหญ่ขึ้น เนื่องด้วยพระองค์ท่านโปรดภาพยนตร์เป็นพิเศษ จึงได้พระราชทานทรัพย์ส่วนพระองค์กว่า 9 ล้านบาท เพื่อเป็นทุนในการจัดสร้างโรงภาพยนตร์สำหรับฉายภาพยนตร์เสียงขึ้นเป็นแห่งแรกในประเทศไทย

โรงภาพยนตร์แห่งใหม่นี้ จัดว่าหรูหราและโอ่โถงที่สุดในเอเชีย ในยุค 70 กว่าปีที่ผ่านมา ดูภูมิฐานเป็นที่เชิดหน้าชูตาของประเทศ มีขนาดความจุผู้ชมได้มากกว่า 2,000 คน สร้างขึ้นบริเวณถนนเจริญกรุงตัดกับถนนตรีเพชรมี หม่อมเจ้าสมัยเฉลิม กฤดากร เป็นสถาปนิกออกแบบและควบคุมการก่อสร้าง และนายนารถ โพธิปราสาท เป็นวิศวกร เป็นสถาปัตยกรรมแบบเรียบง่ายระหว่างตะวันตกผสมกับไทย นามของโรงมหรสพแห่งนี้ได้รับพระราชทานนามว่า "ศาลาเฉลิมกรุง" เพื่อเป็นเกียรติแก่ผู้ออกแบบ และเป็นอนุสรณ์แห่งงานฉลองพระนครครบ 150 ปีกรุงเทพฯ ในปีพ.ศ.2476 โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ เจ้าพระยาศรีพิพัฒน์รัตนราชโกษาธิบดี ( ม.ร.ว.มูล ดารากร) เป็นผู้แทนพระองค์มาประกอบพิธีเปิด ภาพยนตร์เรื่องแรกที่นำมาเข้าฉาย คือ เรื่อง "มหาภัยใต้สมุทร"

( บรรยากาศร่มรื่นเย็นสบายยามเช้า ที่ลานด้านข้าง )

 ศาลาเฉลิมกรุง เมื่อแรกเปิด เป็นเสมือนแหล่งนัดพบของผู้มีการศึกษาที่จะมาชุมนุมพบปะสังสรรค์ และต่อมาเมื่อวงการภาพยนตร์เมืองไทยได้รับความนิยมมากขึ้น ศาลาเฉลิมกรุง จึงได้เปลี่ยนบทบาทเป็นศูนย์กลางของความบันเทิง และเป็นแหล่งรวมศิลปินแขนงต่าง ๆ ไว้ และถือว่าเป็นศูนย์กลางของวงการบันเทิงอย่างแท้จริง นับว่า เป็น "ฮอลลีวู้ดเมืองไทย" ก็ว่าได้ เพราะในยุคหนึ่ง สถานที่แห่งนี้นับเป็นแหล่งรวมของอุตสาหกรรมภาพยนตร์ไทย เป็นศูนย์รวมของผู้คนในวงการบันเทิงไทย ตั้งแต่ผู้สร้าง ผู้กำกับฯ ดารา ตัวประกอบ ทีมงาน นักพากย์ นักร้อง ช่างเขียนโปสเตอร์ ซึ่งถือว่า เป็นสถาบันในการผลิตบุคลากรทางด้านการภาพยนตร์ และละครไทยที่มีชื่อเสียงที่สุดในเมืองไทย

( บังเอิญว่าวันนี้ที่ผมไป มีพิธีบวงสรวงกันเล็กน้อย ด้านในมีงานเลี้ยงจึงไม่ได้เข้าไป )

หนุ่มสาวชาวกรุงเทพฯ เมืองฟ้าอมรยุคนั้น หากใครไม่เคยไปสัมผัสกับบรรยากาศของศาลาเฉลิมกรุง ถือว่า "เชย" ที่สุดทีเดียว
เมื่อผ่านยุคแห่งความรุ่งเรืองสุด ศาลาเฉลิมกรุงก็ซบเซาลง เพราะไม่เคยได้รับการปรับปรุงบูรณะใหม่เลยตลอดเวลา 60 ปีที่ใช้งานมา ในขณะที่แหล่งบันเทิงใหม่ ๆ เกิดขึ้นมากมายราวดอกเห็ด ประจวบกับกระแสสังคมที่เปลี่ยนไป ศาลาเฉลิมกรุงจึงต้องหยุดดำเนินการชั่วคราวในปีพ.ศ. 2534 เพื่อปรับปรุงอาคารสถานที่ และปรับทิศทางการดำเนินงานให้สอดคล้องกับความต้องการของผู้ชมยุคใหม่ ใช้เวลาปรับปรุงอยู่ประมาณ 2 ปี และกลับมาครั้งใหม่ในนาม "เฉลิมกรุงรอยัลเธียเตอร์" ในปี 2536 

( หลังการปรับปรุง ได้ให้ร้านอาหารเอสแอนด์พี มาเปิดบริการอยู่ด้านข้าง นับว่าการตกแต่งภายนอก และเมนูอาหารไทยๆ ผสมอินเตอร์ ของเอสแอนด์พี ก็เข้ากันได้ดีกับศาลาเฉลิมกรุงครับ )   

จากนั้น การแสดง "โขนจินตประยุกต์" ก็ได้เปิดแสดงอยู่ประมาณ 100 รอบ แต่ก็ไม่ประสบความสำเร็จ หลังจากนั้นกลุ่มผู้บริหารที่ร่วมลงทุนในกิจการ ก็เริ่มให้มีการปรับทิศทางจัดกิจกรรมที่เป็นวาไรตี้มากขึ้น คือ มีการแสดงทั้งละครเวทีร่วมสมัย ดนตรี และภาพยนตร์ แต่การดำเนินงานของศาลาเฉลิมกรุงก็ยังต้องแบกรับภาระต้นทุนสูง เพราะเกิดเศรษฐกิจตกต่ำ จึงต้องแบกรับภาระขาดทุนจากค่าน้ำ ค่าไฟ ค่าแอร์ และค่าจ้างบุคลากร ไม่คุ้มกับรายรับ เนื่องจากมีจำนวนผู้ชมที่เข้ามาใช้บริการในโรงภาพยนตร์แต่ละรอบน้อยมาก ทั้ง ๆ ที่ในปัจจุบันนี้ ศาลาเฉลิมกรุงมีการปรับปรุงที่นั่งของผู้ชมเหลือเพียง 600 ที่นั่ง (จากเดิมจำนวน 2,000 ที่นั่ง) เพื่อให้สถานที่กว้างขวางขึ้นในการชมการแสดง แต่ก็ยังมีผู้ชมเข้าไปใช้บริการไม่เต็ม

( มีการนำการแสดง ของศิลปินรุ่นเก่า ร่วมสมัย มาให้คุณลุงคุณป้าชมอยู่เป็นประจำ )

ศาลาเฉลิมกรุงล้มลุกคลุกคลานอยู่หลายปี ในที่สุด สำนักงานทรัพย์สิน ส่วนพระมหากษัตริย์ โดย ดร.จิรายุ อิศรางกูร ณ อยุธยา ผู้อำนวยการฯ จึงได้ยื่นมือเข้าช่วยเหลือในการบริหาร และดำเนินกิจการต่อ และได้ให้นโยบายบริหารงานว่า...
       "ขอให้โรงอยู่ได้โดยสามารถเลี้ยงตัวเองได้ ดูแลตัวเองได้ และไม่ต้องถึงกับทำเป็นธุรกิจเต็มรูปแบบ"

ปัจจุบันนี้ ศาลาเฉลิมกรุงจึงมีกิจกรรมบันเทิงที่หลากหลาย ทั้งการแสดงละคร ดนตรี ภาพยนตร์ที่จัดฉายปีละ 3-4 เรื่อง ที่เป็นภาพยนตร์คุณภาพจริง ๆ อาทิ กาหว่าที่บางเพลง สุริโยไท หรือ ภาพยนตร์เก่า ๆ เรื่อง คนเหนือคน ของ มิตร ชัยบัญชา ในกิจกรรม "เทศกาลภาพยนตร์ มิตร ชัยบัญชา" ซึ่งหาดูได้ยากในยุคนี้

( ที่มาจากนิตยสารหญิงไทย วารสารดีเด่นประเภทบันเทิงคดีสำหรับเยวชนประจำปี 2542 สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริม และประสานงานเยาวชนแห่งชาติ ฉบับที่ 698 ปีที่ 30 ปักษ์แรก เดือนพฤศจิกายน พ.ศ. 2547 ) 

ในวันนี้ เฉลิมกรุง มีภารกิจใหม่ คือการนำเสนอศิลปะประจำชาติไทย ที่หาดูได้ยากยิ่ง นั่นคือการแสดงโขน ใช้ภาษาอังกฤษให้ฝรั่งได้เข้าใจว่า Thai Masked Dance แต่ผมว่าจะใช้คำจำกัดความในภาษาอังกฤษคำใดก็คงไม่อาจบรรยาย หรือมีความหมายเทียบเท่ากับคำว่าโขน จึงน่าจะให้ชาวต่างชาติได้ชมการแสดงเอง ให้เค้าได้เข้าใจคำว่า โขน ( Khon ) ด้วยตัวเองจะดีกว่า

( โปสเตอร์ขนาดยักษ์ด้านหน้าที่บอกถึงการแสดงโขนที่จะเกิดขึ้นในศาลาเฉลิมกรุง ขอชมครับ ทำได้ดีเยี่ยม มีภาษาอังกฤษบอกประวัติความเป็นมา และเนื้อเรื่องที่จะแสดงด้วยครับ )

( ความเป็นมาของการแสดงโขนในศาลาเฉลิมกรุง )

ณ. วันนี้ ศาลาเฉลิมกรุง หรือ เฉลิมกรุงโรยังเธียเตอร์ ได้รับการปรับปรุง และมีภารกิจสำคัญในการธำรงไว้ซึ่งศิลปะวัฒนธรรมอันมีค่าของประเทศเราไว้ ให้คนรุ่นลูกรุ่นหลานได้สัมผัสและเรียนรู้ ภารกิจสำคัญอันนี้นับเป็นการจัดที่ทางและตำแหน่งให้โรงมหรสพหลวงแห่งนี้ได้ยืนหยัด อยู่คู่ประเทศเราตลอดไป

ท่านผู้อ่านมีเวลาว่างวันไหน ... ลองแวะมาเยี่ยมเยียนเฉลิมกรุงกันนะครับ 

จากเฉลิมกรุงเดินไปไม่กี่ก้าวก็จะเห็นร้านกาแฟออน ล็อก หยุ่น ที่อยู่คู่กับเฉลิมกรุงมาอย่างยาวนาน แต่ด้วยเห็นว่า เขียนมายาวมากแล้ว ขอยกเป็นเรื่องหน้านะครับ อย่าเพิ่งเบือ่กันนะครับ

( ร้านกาแฟโบราณสุดคลาสสิค ออน ล็อก หยุ่น ที่อยู่เคียงคู่เฉลิมกรุงมายาวนาน คราวหน้านะครับ ได้โปรดอย่าพลาด )