ท่านพุทธทาสกล่าวว่า จิตที่สามารถทำงานได้ดี มีประโยชน์สูงสุด ทำงานต่างๆได้โดยไม่รู้จักเหน็ดเหนื่อยก็คือจิตว่าง แต่คำว่าจิตว่างนี้ คนมักเข้าใจผิด ว่าหมายถึงการที่คนเราไม่คิดอะไรเลย ไม่มีอะไรอยู่ในสมอง นั่งนิ่งเฉยไปวันๆ จนเป็นเหตุให้ขัดขวางความเจริญก้าวหน้าของประเทศชาติ ซึ่งท่านว่าเป็นความเข้าใจที่ผิด

                        จิตว่าง ในความหมายที่ท่านพุทธทาสเน้นย้ำ คือการที่  ว่างจากความเข้าใจว่าเป็นตัวตน ของตัวของตน ซึ่งตรงข้ามกับจิตวุ่น คือจิตที่มีความคิดปรุงแต่งด้วยความรู้สึกว่ามีตัวตน หรือมีอะไรๆเป็นของตน จึงมักมีความเห็นแก่ตัว หรือกิเลส เข้ามาเกี่ยวข้อง (  หน้า ๑๓๗ )

                ความว่างจากกิเลสของจิตมีอยู่ ๓ แบบคือ ว่างโดยธรรมชาติ หรือโดยบังเอิญ เช่น เวลาที่ไม่ต้องทำอะไร อารมณ์ดี ไม่มีอะไรรบกวน จิตจึงว่างจากกิเลสได้ชั่วขณะ ว่างเพราะข่มกิเลสไว้ ได้แก่การทำสมาธิขั้นใดขั้นหนึ่งจนกิเลสเกิดขึ้นไม่ได้ ไม่ปรากฏแก่จิต และว่างจากการยึดมั่นในตัวตน ของตน อย่างแท้จริง (  หน้า๑๕ – ๑๖)

เราทุกคนสามารถเข้าถึงความว่างได้โดยหยุดความคิดปรุงแต่งไปในทางเห็นแก่ตัว หยุดยึดถือว่าเพื่อตัว หรือของตัว  

                        ดังนั้นเมื่อตา หู ลิ้น กาย และใจ สัมผัสอะไรขึ้นมา จะต้องมีสติตามมาให้ทัน ให้หยุดแค่สัมผัสนั้น ไม่ปรุงแต่งต่อจนเกิดเป็นความยึดถือมั่นว่าเป็นตัวเรา หรือของเรา จนเป็นเหตุให้ประพฤติผิดทางกาย วาจา ใจ ( หน้า ๑๓๙ )

                        ท่านพุทธทาสได้ยกตัวอย่างถึงการทำงานด้วยจิตว่างของพระพุทธเจ้าว่า “ แม้กำลังสั่งสอนพุทธบริษัทอยู่อย่างเต็มวัดเต็มวา ก็อยู่ด้วยสุญตาวิหาร คือพระองค์ไม่มีความคิดว่าเราสอนเขา เขาถูกเราสอน เขาจะได้ดิบได้ดี เราได้บุญกุศล หรืออะไรทำนองนี้.......การที่เห็นว่าไม่มีตัวเรานี่แหละ จะทำให้เราเป็นอิสระจริงๆ จะทำให้เราควบคุมสิ่งต่างๆได้ ให้ดำเนินไปในทางที่เป็นประโยชน์ เกื้อกูลแก่คนทุกคนได้ แต่ถ้าเกิดรู้สึกว่ามีตัวเรา มีของเรา เพื่อเราเพื่อเขาขึ้นมาเมื่อไร แล้วจะวุ่นใจ เป็นความทุกข์ใจ” (  หน้า ๑๔๐ – ๑๔๑ )

                ปัญหาที่พบในสังคมทุกวันนี้ ก็เพราะเรามักทำอะไรๆด้วยจิตวุ่น มากกว่าจิตว่างนั่นเอง

.............................................................

อ้างอิง : พุทธทาสภิกขุ  คู่มือดับทุกข์ ธรรมสภา ๑/๔-๕ ถนนบรมราชชนนี เขตทวีวัฒนา กรุงเทพ