ปฏิเสธไม่ได้ว่า แรงขับเคลื่อนสำคัญประการหนึ่งในการสะท้อนเรื่องราวที่เกิดขึ้น ณ พื้นที่ชายแดนใต้ คือบทบาทหรือการทำหน้าที่ของ ‘สื่อมวลชน’ ซึ่งว่าไปแล้วได้สร้างคุณูปการมากมายแก่การนำเสนอ ‘ความจริง’ ที่เกิดขึ้น แม้นอีกด้านจะกลายกลับเป็น ‘จำเลย’ ในฐานะที่มัก ‘ตอกย้ำ’ ภาพข่าวแห่งความรุนแรงแบบ ‘ซ้ำซาก’ แต่ละเลยที่จะนำเสนอแง่งามอีกมากมายมหาศาลที่ยังคงดำรงอยู่ในพื้นที่

ด้วยปัจจัยเงื่อนไขมากมาย ทั้งเชิงบุคคลและเชิงธุรกิจ ทำให้บางผู้คนพอจะ ‘รับได้’ กับบทบาทของสื่อที่ถูกเรียกกันว่า ‘สื่อกระแสหลัก’ แต่ด้วยข้อจำกัดของพื้นที่ที่มีความรุนแรง ขณะเดียวกันก็เต็มไปด้วยความหลากหลายทางวิถีชีวิต ศิลปวัฒนธรรม ประเพณี วิถีความเชื่อ ศาสนา ฯลฯ ทำให้อีกด้านหนึ่งมีความพยายามกระตุ้นให้ชุมชนมีส่วนร่วมด้วยการก้าวเข้ามาเป็น ‘นักข่าวอาสา’ เป็นเบื้องต้น ก่อนที่นักเขียนฝึกหัดจะขยับขยายไปร่วมทำงานกับนักข่าวอาชีพจากส่วนกลาง กลายเป็นการถ่ายเทความคิด ประสบการณ์ ฯลฯ แก่กันอย่างต่อเนื่อง

นั่นอาจเป็นที่มาของการกำเนิด ‘สื่อชุมชน’ ทั้งในรูปแบบสื่อสิ่งพิมพ์ สื่อภาพ สื่อวิทยุชุมชน และสื่อในโลกไซเบอร์หรือ ‘สื่อออนไลน์’ ซึ่งมีจำนวนมากที่สุด โดยฝีมือของบุคลากรในพื้นที่ชายแดนใต้ที่ผ่านการเคี่ยวกรำบนเวทีสื่ออย่างเข้มข้น และหลายหน่วยงานได้เปิดโครงการหรือหลักสูตรอบรมสื่อในลักษณะต่างๆ อย่างชวนสนใจ โดยเฉพาะในห้วงเวลากว่า ๖ ปีที่เกิดสถานการณ์ความรุนแรงในพื้นที่ ทำให้หลายคนได้ ‘แจ้งเกิด’ ในฐานะ ‘สื่ออาชีพ’ อย่างเต็มตัว แม้นชื่อชั้นอาจจะยังเทียบไม่ได้บ้างกับสื่ออาชีพส่วนกลาง แต่ก็นับเป็น ‘ความหวัง’ ที่ต้องผลักดันและให้กำลังใจกันต่อไป

สิ่งที่น่าสนใจและชวนดีใจยิ่งประการหนึ่งสำหรับ ‘ทิศทางของสื่อชายแดนใต้’ คือการพยายามเชื่อมเครือข่ายสื่อภาคประชาสังคมชายแดนใต้อย่างเป็นรูปธรรม หลังจากมีการจัดประชุม ‘เวทีทางเลือกและโอกาสเครือข่ายสื่อเพื่อสันติภาพจังหวัดชายแดนใต้’ เมื่อวันที่ ๒๐ ธันวาคม ๒๕๕๒ ดำเนินการโดยศูนย์เฝ้าระวังสถานการณ์ภาคใต้ (DeepSouthWatch.org) ได้รับการสนับสนุนจากมูลนิธิซาซากาว่าเพื่อสันติภาพ แห่งประเทศญี่ปุ่น โดยมีการพยายามทำ ‘แผนที่สื่อภาคประชาสังคม’ เริ่มต้นจากความร่วมมือของ ๒๔ องค์กร มีทั้งกลุ่มที่ทำงานสื่อโดยตรง และทำงานด้านการพัฒนา ทั้งกลุ่มทำงานด้านวรรณกรรมเช่น สำนักหัวใจเดียวกัน กลุ่มแรงงาน กลุ่มงานเยียวยา กลุ่มงานสันติภาพ และกลุ่มสื่ออื่นๆ ที่มีลักษณะเฉพาะ เช่น กลุ่มข้าวยำละครเร่ รวมถึงอาจารย์ นักวิชาการ

ด้วยผลพวงจากการพยายามเชื่อมเครือข่ายสื่อภาคประชาสังคมชายแดนใต้ วันที่ ๑๘ กันยายนที่ผ่านมา ผู้เขียนมีโอกาสได้รับเชิญไปร่วมประชุมเครือข่ายสื่อภาคประชาสังคมชายแดนใต้ ครั้งที่ ๑/๒๕๕๓ ณ โรงแรม ซี.เอส.ปัตตานี ซึ่งยิ่งทำให้เห็นการรวมตัวของ ‘สื่อ’ ในระดับที่เรียกว่าเป็น ‘ปรากฏการณ์’ ครั้งสำคัญ อันจะนำไปสู่การขับเคลื่อนแนวทางการทำงานร่วมกันในลักษณะของการสร้าง ‘ยุทธศาสตร์’ ของสื่อภาคประชาสังคมชายแดนใต้ พร้อมกับแผนการจัดตั้ง ‘กองทุนสื่อภาคประชาสังคมฯ’ 

ข้อมูลของศูนย์เฝ้าระวังสถานการณ์ชายแดนใต้ ได้อรรถาธิบายว่า ‘กองทุนสื่อชายแดนใต้’ มีวัตถุประสงค์เพื่อสนับสนุนการเติบโตของ ‘การสื่อสารสาธารณะ’ เพื่อนำไปสู่เป้าหมายการเชื่อมต่อแบบกลุ่มและเครือข่าย ให้เกิดการมีส่วนร่วมจากทุกภาคส่วนที่จะสร้างแรงขับเคลื่อนที่ดีในสังคม ๓ จังหวัดชายแดนภาคใต้ โดยศูนย์เฝ้าระวังฯ ได้รับทุนสนับสนุนจากมูลนิธิซาซากาว่าเพื่อสันติภาพแห่งประเทศญี่ปุ่น ทำหน้าที่ประสานงานเครือข่ายสื่อภาคประชาสังคม ๓ ประการ คือ

ประสานให้เกิดการพัฒนายุทธศาสตร์สื่อเพื่อให้เกิดการขับเคลื่อนร่วมกัน วัตถุประสงค์เพื่อร่วมกันสร้างกลไกการประสานงานเครือข่ายและกำหนดกลยุทธ์ วาระการสื่อสาร และกิจกรรมการพัฒนาเครือข่าย โดยการแลกเปลี่ยนเรียนรู้และกระบวนการกลุ่ม เพื่อร่วมกันกำหนดกลไกดังกล่าว

เตรียมจัดตั้งและออกแบบการบริหารจัดการกองทุนสื่อชายแดนใต้ โดยให้กองทุนนี้ทำหน้าที่เสริมศักยภาพสื่อในพื้นที่ ให้เกิดการดำเนินงาน และขับเคลื่อนสังคมชายแดนใต้ ได้อย่างสอดคล้องกับยุทธศาสตร์ภาคประชาสังคมที่ร่วมกันออกแบบไว้ วัตถุประสงค์เพื่อเริ่มพัฒนา ‘กองทุนพัฒนาสื่อ’ ในการสนับสนุนกิจกรรมยกระดับศักยภาพผู้ผลิตสื่อ จนยกระดับวิธีคิด ออกแบบการสื่อสาร จริยธรรม กลายเป็นสื่อสาธารณะที่มีอำนาจสร้างการเปลี่ยนแปลงได้ ให้สามารถดำเนินการได้รอบบัญชีปี ๒๐๑๑-๒๐๑๒ โดยในปีนี้จำเป็นต้องมีการเตรียมสำหรับดำเนินการ ทั้งการกำหนดแนวทาง การจัดตั้งและคัดเลือกคณะกรรมการบริหารกองทุน

ประสานงาน ออกแบบกิจกรรม เพื่อให้เกิดเครือข่ายช่างภาพข่าวพลเมือง ๓ จังหวัดชายแดนใต้ วัตถุประสงค์เพื่อสร้างและพัฒนาศักยภาพของ ‘เครือข่ายช่างภาพพลเมือง’ ใน ๓ จังหวัดภาคใต้ พัฒนาพื้นที่สื่อสาธารณะ โดยใช้ภาพข่าวเป็นเครื่องมือ และใช้การถ่ายภาพเป็นกระบวนการทางสังคม เพื่อนำเสนอบทสนทนาสาธารณะและจินตนาการร่วมกัน ในการหาวิธีที่จะ ‘อยู่ร่วม’ ของคนหลากหลายชาติพันธุ์และวัฒนธรรมในประเทศไทย ให้เป็นข้อเสนอจากคนใน เพื่อสร้างผลกระทบต่อนโยบายสาธารณะระดับชาติ

ทั้งนี้ บทบาทหน้าที่ดังกล่าว จักต้องดำเนินการลุล่วงภายในเดือนมกราคม ๒๕๕๔ (ระยะเวลา ๗ เดือน : ระหว่างเดือนกรกฎาคม ๒๕๕๓-มกราคม ๒๕๕๔) จะต้องส่งรายงานการดำเนินงานงวดแรกก่อนสิ้นเดือนตุลาคม ๒๕๕๓ และภายในเดือนพฤศจิกายน ๒๕๕๓ จะต้องส่งแผนงานเพื่อขับเคลื่อนยุทธศาสตร์และกิจกรรมที่นำไปสู่การจัดตั้งกองทุนสื่อชายแดนใต้ โดยมูลนิธิซาซากาว่า ยินดีที่จะสนับสนุนงบประมาณดำเนินการเพื่อนำไปสู่กองทุนนี้เป็นระยะเวลา ๓ ปี พร้อมกับการช่วยสนับสนุนจัดหาวิทยากรจากต่างประเทศที่มีประสบการณ์จากประเทศต่างๆ อย่างน้อย ๒-๓ คนจากหลากหลายประเทศ มาถ่ายทอดประสบการณ์การก่อตั้งกองทุนสื่อในลักษณะเดียวกับที่ประชาคมชายแดนใต้กำลังดำเนินการอยู่ เพื่อก่อให้เกิดการร่วมแลกเปลี่ยนบทเรียนและประสบการณ์    

หากประเด็นที่มีการพูดคุยวิพากษ์วิจารณ์กันก่อนหน้า ว่าด้วยเรื่องบทบาทของสื่อ ในฐานะของ ‘ความอยู่รอด’ และการพัฒนาศักยภาพด้านต่างๆ

ผู้เขียนเชื่อว่า การก่อกำเนิดของ ‘กองทุนสื่อภาคประชาสังคมชายแดนใต้’ น่าจะ ‘ตอบโจทย์’ ได้ในระดับหนึ่ง