“ลองย้อนกลับไปพิจารณาดูนะครับว่า ในประวัติศาสตร์ของงานเขียนที่เกี่ยวกับพื้นที่ชายแดนใต้บ้านเรา มีหรือไม่ที่เราจะได้อ่านงานเขียนของอูแฆเมาะกีตอ (คนบ้านเรา) เขียนเรื่องข้าวยำ เรื่องบูดู หรือเรื่องอื่นๆ ให้คนนอกพื้นที่ได้อ่าน ทั้งๆ ที่เป็นเรื่องใกล้ตัว เป็นวิถีชีวิตที่เราได้เห็น ได้สัมผัสอยู่ทุกเมื่อเชื่อวัน แต่กลายเป็นว่าได้อ่านงานของคนอื่นที่เขียนถึงบ้านเรา ทำไมไม่ลองเขียนเรื่องราวของบ้านเราให้คนอื่นอ่านบ้าง จะได้เป็นข้อมูลที่ไม่คลาดเคลื่อน ถูกต้อง มีชีวิตชีวา และได้อารมณ์มากกว่า”

แม้แต่ตัวข้าพเจ้าเองก็แทบจะจดจำไม่ได้แล้วว่า ได้เคยเอ่ยประโยคประมาณนี้มากี่รอบกี่เที่ยวแล้วในรอบหลายปีมานี้ ขณะกล่าวถ้อยเพียงรู้สึกมีความสุขในใจ เมื่อสังเกตเห็นดวงตาเป็นประกายของน้องๆ เยาวชนค่ายนักเขียน ที่ต่างนั่งฟังอย่างตั้งใจ และมีบ้างที่มือหยิบปากกาจดข้อความไปด้วย

‘ค่ายสารคดีสร้างคน คนสร้างสารคดี’ ดำเนินการโดยมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี ซึ่งข้าพเจ้าได้รับเชิญเป็นวิทยากรต่อเนื่องเป็นปีที่ ๓ แล้ว ร่วมกับวิทยากรซึ่งเป็นกวี-นักเขียนอีกหลายๆ ท่าน ผ่านการประสานของ ดร.พิเชฐ แสงทอง ค่ายคราวนี้ซึ่งเป็นปีที่ ๓ จัดกันที่อุทยานแห่งชาติเขาปู่-เขาย่า จ.พัทลุง วันที่ ๒๗-๒๙ มิถุนายน ๒๕๕๔ ครั้งที่ ๑ จัดกัน ณ ศูนย์วิจัยพันธุ์ข้าว อ.เมือง จ.พัทลุง ส่วนการจัดครั้งที่ ๒ ณ สวนสัตว์สงขลา อ.เมือง จ.สงขลา ปรากฏผลงานเขียนจากค่ายเป็นรูปเล่มในชื่อ ‘สงขลา ในสายตาเด็กชายแดน’ โดย ๓๐ เยาวชนสามจังหวัดชายแดนใต้ มี วิมลมาศ ปฤชากุล รับบทบรรณาธิการ

เมื่อกล่าวถึงค่ายนักเขียนน้อยชายแดนใต้ ทำให้ข้าพเจ้าหวนคิดถึงจุดเริ่มต้นที่พวกเราในนาม ‘สำนักหัวใจเดียวกัน’ ได้ไปริเริ่มโครงการร่วมกับมูลนิธิสุข-แก้ว แก้วแดง ของ ดร.รุ่ง แก้วแดง เมื่อหลายปีก่อน ภายใต้ความเชื่อเรื่องความหลากหลายของวิถีชีวิต ศิลปวัฒนธรรมประเพณี เรื่องต้นทุนทางประวัติศาสตร์ ฯลฯ ของพื้นที่ชายแดนใต้

ย้อนไปช่วงปลายปี ๒๕๕๑ ข้าพเจ้ามีโอกาสได้พบปะและพูดคุยหลากหลายเรื่องราวกับ ดร.รุ่ง แก้วแดง ‘คนดีศรียะลา’ หนึ่งในประเด็นที่เรามีความเห็นร่วมกันคือ การให้ความสำคัญกับ ‘ประวัติศาสตร์ท้องถิ่น’ และพลังของ ‘เยาวชน’ ที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ ซึ่งน่าจะลุกขึ้นมาบอกเล่าเรื่องราวของตัวเองผ่านการ ‘เขียน’

เป็นที่โชคดีว่าขณะนั้นมูลนิธิสุข-แก้ว แก้วแดง กำลังดำเนินโครงการพัฒนาผู้นำเยาวชนเพื่อสันติสุข ๓ จังหวัดชายแดนภาคใต้ครั้งที่ ๒ โดยได้รับการสนับสนุนด้านงบประมาณจาก สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน (สพฐ.) เมื่อข้าพเจ้านำเสนอประเด็นว่าด้วยเรื่องการดำเนินการโครงการค่ายเยาวชนนักเขียน ดร.รุ่ง เห็นด้วย จึงได้ตัดสินใจปรับรูปแบบโครงการเพื่อให้สอดรับกับสิ่งที่เราได้พูดคุยกัน

๑.เพื่อกระตุ้นให้เยาวชนชายแดนใต้ มีความสนใจเรื่องราวของประวัติศาสตร์ท้องถิ่น ๓ จังหวัดชายแดนภาคใต้ ทั้งเชิงวิถีชีวิต ศิลปวัฒนธรรม ประวัติศาสตร์ ฯลฯ

๒.เพื่อปูพื้นฐานในการอ่าน การเขียน การถ่ายภาพ ที่จะมีผลต่อการพัฒนาทักษะด้านการอ่าน การเก็บข้อมูล การเขียน ฯลฯ ในอนาคตต่อไป

๓.เพื่อเสริมส่งให้เยาวชนเกิดสำนึก และเกิดความภาคภูมิใจในถิ่นเกิด ก่อเกิดสัมพันธภาพที่ดีระหว่างคนต่างศาสนาและคนต่างถิ่น ในฐานะผู้ร่วมอาศัยอยู่บนผืนแผ่นดินเดียวกัน

ในที่สุด วันที่ ๑-๔ ธันวาคม ๒๕๕๑ ค่ายนักเขียนน้อยชายแดนใต้ จึงได้เริ่มต้นขึ้นเป็นครั้งแรก ภายใต้ความร่วมมือของมูลนิธิสุข-แก้ว แก้วแดง สพฐ. และสำนักหัวใจเดียวกัน

ทีมงานของสำนักหัวใจเดียวกัน ที่เป็นเรี่ยวแรงสำคัญ นอกจากตัวข้าพเจ้าแล้ว ยังต้องยกเครดิตให้กับ โอ๋ – ธนาคม พจนาพิทักษ์ และ วิน – ชวิน ถวัลย์ภิยโย

โอ๋ – ธนาคม พจนาพิทักษ์ นั้นเป็นชาว จ.สตูล ในครอบครัวไทยมุสลิมซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นศิลปิน-นักเขียน สำเร็จปริญญาตรีคณะวารสารศาสตร์และสื่อสารมวลชน มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ สาขาหนังสือพิมพ์และสิ่งพิมพ์ ปริญญาโท คณะพัฒนาสังคม สถาบันบัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร์  (NIDA) สาขาการจัดการทางสังคม เคยผ่านงานสื่อมวลชนจาก นสพ.กรุงเทพธุรกิจ หนังสือพิมพ์ผู้จัดการรายวัน เป็นบรรณาธิการบริหารนิตยสารชีวจิต บมจ.อมรินทร์พริ้นติ้ง โปรดิวเซอร์และผู้ดำเนินรายการวิทยุ BatterLife   ของบมจ.อมรินทร์พริ้นติ้ง กรรมการผู้จัดการบริษัท บิ๊กฟิช ครีเอชั่น จำกัด/บรรณาธิการบริหารนิตยสาร Love+Share บรรณาธิการนิตยสาร ALL    บมจ.สยามอินเตอร์มัลติมีเดียฯ ฯลฯ รวมถึงอาจารย์พิเศษคณะนิเทศศาสตร์ มหาวิทยาลัยกรุงเทพ บรรณาธิการข่าว ศูนย์ข่าวชายแดนใต้ อาจารย์พิเศษคณะนิเทศศาสตร์ มหาวิทยาลัยกรุงเทพ และอาจารย์พิเศษคณะนิเทศศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา

 มีประสบการณ์/กิจกรรม/บรรยาย มากมาย อาทิ คณะทำงานจัดงาน ‘จุดประกายฟอรั่ม’ ของนสพ.กรุงเทพธุรกิจ คณะทำงานโครงการจัดงาน ‘อมรินทร์บุ๊คแฟร์’ บมจ.อมรินทร์พริ้นติ้ง คณะทำงานและพิธีกรงาน ‘รวมพลคนเขียน’ บมจ.อมรินทร์พริ้นติ้ง พิธีกร/วิทยากร การเขียนเชิงสร้างสรรค์ เครือข่ายนักเขียนแห่งประเทศไทย ฯลฯ เจ้าของผลงานหนังสือ ‘ปลาที่บินได้’ และนักเขียนหนังสือเล่ม ‘สุดยอด 9 CEO ไทย ผู้ไต่จากศูนย์’ ฯลฯ

ส่วน วิน – ชวิน ถวัลย์ภิยโย เพื่อนหนุ่มผู้เปรียบเสมือนเป็น ‘เงา’ ซึ่งกันและกัน เป็นช่างภาพอาชีพอิสระ สำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรี คณะศึกษาศาสตร์ เอกภูมิศาสตร์สิ่งแวดล้อม (วทบ.ภูมิศาสตร์) เคยผ่านงานในตำแหน่งกองบรรณาธิการหลายสำนัก อาทิเช่น หนังสือ ๕ พฤษภา, กองบรรณาธิการวารสารการปฏิรูปการศึกษา, กองบรรณาธิการสำนักพิมพ์ศิลปะวรรณกรรม, บรรณาธิการฝ่ายภาพนิตยสาร ฅ.คน บริษัท ทีวีบูรพา จำกัด เป็นผู้ร่วมก่อตั้ง ‘สำนักหัวใจเดียวกัน’ มาด้วยกัน ผู้ให้คำนิยามตัวเองว่าเป็น ‘ช่างภาพสาธารณะ’ ด้วยเป็นช่างภาพอาชีพอิสระที่บันทึกภาพต่างๆ ไว้มากมาย แต่ไม่เคย 'หวงภาพ' กลับเปิดโอกาสให้ผู้คนหยิบภาพไปใช้ได้โดยไม่คิดมูลค่าใดๆ ทั้งสิ้น เคยจัดแสดงงานถ่ายภาพ ณ สถาบันปรีดี พนมยงค์, ร้านเจน ถนนพระอาทิตย์ ร้านสิงห์สาโท และร้านข้าวหมูแดงนายชุ้น ศาลายา จ.นครปฐม และเป็นช่างภาพคนหนึ่งที่บันทึกภาพเกี่ยวกับ ‘ชายแดนใต้’ ไว้เป็นจำนวนมากในหลายปีมานี้ พร้อมกับสอนการถ่ายภาพเบื้องต้นให้แก่เยาวชนมากมาย

ข้าพเจ้ายังได้เชิญวิทยากรที่มีชื่อเสียงและประสบการณ์อีก ๒ คน คือ มนตรี ศรียงค์ รู้จักกันในฉายา ‘กวีหมี่เป็ด’ กวีซีไรต์จากกวีนิพนธ์เรื่อง ‘โลกในดวงตาข้าพเจ้า’ ชาว อ.หาดใหญ่ จ.สงขลา กวี-นักเขียนที่มีผลงานมากมาย และ ปิยะโชติ อินทรนิวาส นักเขียนที่ไปเอาดีในอาชีพนักข่าว มีผลงานรวมเล่มหลายเล่ม ผู้ร่วมก่อนตั้ง ‘กลุ่มวรรณกรรมกาแล’ ที่มี แรคำ ประโดยคำ มาลา คำจันทร์ แสงดาว ศรัทธามั่น และวีระศักดิ์ ยอดระบำ เป็นที่ปรึกษา จบปริญญาตรีสาชาวิชาการสื่อสารมวลชน มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เคยร่วมงานที่นิตยสารถนนหนังสือ ปัจจุบันเป็นหัวหน้าศูนย์ข่าวหาดใหญ่เครือผู้จัดการ-ASTV ปี ๒๕๔๗ เดินทางไปศึกษาดูงานด้านการทำข่าวสืบสวนสอบสวนที่อเมริกา

นอกจากนี้วิทยากรรับเชิญ ยังประกอบด้วย 'สายธารสิโป' หรือ นิพนธ์ รัตนพันธุ์ นักรบวรรณกรรมแห่งเทือกเขาบูโด พันธกานท์ ตฤณราษฎร์ และผู้หลักผู้ใหญ่คนสำคัญที่แนะแนวให้ความรู้ และบอกเล่าประสบการณ์ที่มีค่ายิ่ง เช่น ดร.รุ่ง แก้วแดง ลุงดำ - ดำรง สุวรรณรัตน์ ฯลฯ

ที่สำคัญ คือ การพยายามนำการแสดงทางศิลปวัฒนธรรมพื้นบ้าน มาร่วมแสดงให้เยาวชนได้สัมผัส ด้วยการเชิญสมาชิกวง 'บุหลันตานี' มาแสดง และให้เยาวชนนักเขียนฯ ได้ทดลองสัมภาษณ์เก็บข้อมูลเพื่อเขียนสารคดี

         ครั้งนั้นนับเป็นที่โชคดีว่า ทั้งข้าพเจ้าและโอ๋-ธนาคม มีประสบการณ์ในฐานะ ‘บรรณาธิการ’ มาก่อน ทำให้สามารถช่วยทั้งขัดเกลาและวางแผน จัดทำหนังสือผลงานอันเป็นผลผลิตงานเขียนของเยาวชนแต่ละค่ายได้อย่างใกล้ชิด ทุ่มเทอย่างที่เรียกได้ว่าช่วยชี้แนะ ปรับปรุงแก้ไขกันในระดับคำและประโยค ประกอบกับ วิน-ชวิน นั้น นอกจากจะเป็นช่างภาพมืออาชีพอิสระแล้ว ยังสามารถจัดทำรูปเล่มหนังสือ (Art Work) ได้อีกด้วย

ทั้ง ๔ ค่ายที่ดำเนินการซึ่งมีทั้งเยาวชนไทยพุทธและมลายูมุสลิมเข้าร่วม จึงมีผลงานของเด็กออกมาเป็นรูปเล่มสวยงามในวันสุดท้ายที่ปิดค่าย ด้วยจำนวนผลิตเพียงไม่กี่เล่มเพื่อมอบให้แก่ห้องสมุดโรงเรียน ผ่านการตั้งชื่อด้วยการโหวตหาชื่อกันเองของเหล่าเยาวชนนักเขียน ตั้งแต่เรื่องเล่าจากชาวค่ายลำพะยา ขบวน ๑ ‘ตามรอยฝัน’ เรื่องเล่าจากชาวค่ายลำพะยา ขบวน ๒ ‘ผีเสื้อกลางสายฝน’ เรื่องเล่าจากชาวค่ายลำพะยา ขบวน ๓ ‘นกน้อยสานฝัน’ และเรื่องเล่าจากชาวค่ายลำพะยา ขบวน ๔ ‘เมฆใต้ฟ้า’

ก่อนที่ต่อมา ผลงานจากเยาวชนนักเขียนรุ่น ‘รวมดาว’ ซึ่งคัดเลือกเด็กเก่งจาก ๔ ค่ายๆ ละ ๑๐ คนมารวมกันเป็นค่ายที่ ๕ รวม ๔๐ คน จักปรากฏอย่างน่าชมชื่น โดยพวกเราให้โจทย์เหล่าเยาวชนล่วงหน้าไว้ก่อนว่า

“ให้เขียนเรื่องราวเกี่ยวกับชุมชนของตัวเองในประเด็นใดก็ได้มา ๑ เรื่อง แล้วให้เอามาส่งในวันเข้าค่ายรุ่นรวมดาววันแรก เพื่อพี่เลี้ยงค่ายคือพวกเราจะได้ช่วยกันพิจารณา แนะนำ ขัดเกลา กันต่อไป”

ในที่สุดเมื่อจบค่ายรุ่นรวมดาว เยาวชนนักเขียนมีผลงานรวมเล่มเป็นของตัวเอง ๒ เล่ม จัดพิมพ์โดยมูลนิธิสุข-แก้ว แก้วแดง เล่มแรกชื่อ ‘Love Land ดินแดนแห่งรัก’ และ ‘เปอร์นูลิส มูดา จาฮายา กือซือลามัตตัน ดี สลาตัน เยาวชนนักเขียน เรืองแสงแห่งสันติที่ชายแดนใต้’ 

ดร.รุ่ง แก้วแดง เขียนไว้ในคำนำหนังสือ ‘Love Land ดินแดนแห่งรัก’ เพื่อสะท้อนให้เห็นกระบวนการทำงานว่า กว่าจะเป็นผลงานในรูปเล่มที่ท่านถืออยู่นี้ เยาวชนและครูต้องเหน็ดเหนื่อย ทำงานหนักหนาอย่างมาก แต่ก็ต้องชื่นชมกับความตั้งใจและความมุ่งมั่นของทั้ง ๒ ฝ่าย เด็กเริ่มหัดเขียนง่ายๆ ค่อยๆ ปรับแก้ โดยในรอบแรก มีเยาวชนมาเข้าร่วมทั้งสิ้น ๔ กลุ่ม

“หลังจากนั้นก็ได้คัดเลือกเยาวชนที่มีแวว มีศักยภาพดีที่สุดของแต่ละรุ่นมาจำนวนหนึ่ง มาเข้าค่าย ฝึกในระดับที่สูงขึ้น เด็กๆ กลุ่มนี้มีโอกาสที่ได้ไปเรียนรู้เพื่อสังเกต และฝึกเขียนเรื่องราวของการจัดกิจกรรมด้านศิลปะการแสดงตำนานชุมชน ในโครงการพัฒนาขีดความสามารถขององค์กรเยาวชนระดับ อบต. ด้านกีฬา ดนตรี และศิลปะใน ๓ จังหวัดชายแดนภาคใต้ ที่มูลนิธิสุข-แก้ว แก้วแดง จัดอยู่ทั้งที่จังหวัดปัตตานี ยะลา และนราธิวาส ซึ่งเด็กๆ มีความซาบซึ้งในมรดกทางวัฒนธรรมเป็นอย่างดี”

อย่างไรก็ตาม เมื่อจบภารกิจจากการทำค่ายกันครั้งแรกแล้ว ด้วย ‘อุบัติเหตุ’ บางอย่าง ทำให้สำนักหัวใจเดียวกัน และมูลนิธิสุข-แก้ว แก้วแดง ไม่ได้ทำค่ายนักเขียนร่วมกันอีก แต่ทางมูลนิธิฯ ได้เชิญชวน ปลายมนัส ลิ้มสุวรรณ์ ซึ่งขอติดตามข้าพเจ้าลงสัมผัสพื้นที่ชายแดนใต้เป็นครั้งแรก และมีโอกาสเข้าร่วมสัมผัสค่ายนักเขียน ค่ายที่ ๔ รับหน้าที่ไปดำเนินการดูแลการทำค่ายนักเขียนต่อ โดยปี ๒๕๕๔ นี้เป็นปีที่ ๓ ของการทำค่ายแล้ว ซึ่งนับว่าเป็นเรื่องน่ายินดียิ่งที่ยังคงมีการทำค่ายลักษณะเช่นนี้อย่างต่อเนื่อง

เพียงแต่ข้าพเจ้าได้เคยเสนอแนะ ปลายมนัสฯ ในคราได้รับเชิญเป็นวิทยากรการเสวนาว่าด้วยวรรณกรรมไทย-มลายู ที่ มอ.ปัตตานี ครั้งหนึ่งว่า ผลงานของเยาวชนที่ถูกนำมารวมเล่มในหนังสือ ‘เปอร์นูลิส มูดา จาฮายา กือซือลามัตตัน ดี สลาตัน เยาวชนนักเขียน เรืองแสงแห่งสันติที่ชายแดนใต้’ นั้น ถือว่าเป็นงานเขียนประเภท ‘สารคดี’ ไม่ใช่ ‘เรื่องสั้น’ อย่างที่มีการเขียนคำโปรยไว้บนปกว่า ‘รวมเรื่องสั้นของ ๑๙ เยาวชนนักเขียนจากชายแดนใต้’

“สิ่งเล็กน้อยเหล่านี้จำเป็นต้องระมัดระวังและให้ความสำคัญอย่างยิ่ง เพราะหากผู้ดูแลการจัดทำหนังสือยังไม่เข้าใจประเภทของงานเขียน อาจด้วยความสะเพร่า ประมาทเลินเล่อ หรือด้วยอะไรก็ตามแต่ มันจะกลายเป็นการนำทางที่ทำให้เยาวชนหรือคนที่ได้อ่านเนื้อนัยหนังสือเกิดความเข้าใจผิดได้ รวมถึงรายละเอียดเล็กน้อยอื่นๆ อีกมากมาย ที่ล้วนต้องให้ความใส่ใจเป็นอย่างยิ่ง”

ซึ่งแน่นอน, นั่นย่อมไม่เป็นผลดีต่อการปลูกฝัง ‘การเขียน’ สำหรับเหล่าเยาวชนในระยะยาวเป็นแน่แท้

นับจากค่ายเยาวชนนักเขียนที่ ‘สำนักหัวใจเดียวกัน’ ได้ดำเนินร่วมกันกับ ‘มูลนิธิสุข-แก้ว แก้วแดง’ ในการ ‘จุดประกาย’ การทำค่ายนักเขียนห้วงเกิดความสถานการณ์ไม่สงบในพื้นที่ชายแดนใต้ เวลาต่อมาพวกเราในนามของ ‘สำนักหัวใจเดียวกัน’ ได้ริเริ่มทำค่ายนักเขียนอีกหลากหลายลักษณะ ไม่ว่าจะเป็นการร่วมกับเทศบาลเมืองเบตง อบต.อัยเยอร์เวง อ.เบตง จ.ยะลา คณะศึกษาศาสตร์ มอ.ปัตตานี องค์กรในพื้นที่นราธิวาส โครงการพัฒนาทักษะนักเขียน ศวชต. ของศูนย์ประสานงานวิชาการให้ความช่วยเหลือผู้ได้รับผลกระทบจากเหตุความไม่สงบจังหวัดชายแดนใต้ (ศวชต.) ฯลฯ รวมถึงค่ายนักเขียน-นักข่าวสายพันธุ์ใหม่ชายแดนใต้ ที่ให้ความสำคัญกับการใช้พื้นที่ใน Social Media เป็นช่องทางเผยแพร่ผลงานของเหล่าเยาวชนในพื้นที่ชายแดนใต้ สู่สังคมออนไลน์ทั่วโลก

 ผ่านมาหลายปี นับจากที่พวกเราได้ทำค่ายนักเขียนน้อยชายแดนใต้ อย่างจริงจัง ร่วมกับหน่วยงานและองค์กรต่างๆ จวบจนปัจจุบันนี้ปี ๒๕๕๔ ข้าพเจ้ารู้สึกดีใจยิ่งที่เห็น ‘ความเคลื่อนไหว’ ในการจัดทำค่ายลักษณะนี้ขยายปริมณฑลออกไปเรื่อยๆ และที่สำคัญองค์กรที่เกี่ยวข้องกับแวดวงการอ่าน-เขียน เริ่ม ‘ขยับตัว’ บ้าง หลังจากทำตัวเสมือนเป็น ‘ยักษ์หลับ’ มาเนิ่นนาน  

ทั้งนี้ช่วงที่ผ่านมา พวกเราเองได้พยายามปรับปรุง เปลี่ยนแปลง ประยุกต์ รูปแบบและวิธีการหลายประการด้วยกัน เพื่อให้สอดคล้องกับคุณสมบัติของเยาวชนที่มาเข้าค่าย โดยเฉพาะอย่างยิ่งแล้วการทำค่ายในพื้นที่ที่ถูกปรามาสว่าคนส่วนหนึ่งซึ่งเป็นชาวมลายูมุสลิม แม้แต่พูดไทยยังไม่ชัด แล้วจะเขียนให้ดีได้อย่างไร แต่หากใครได้มาเห็นต้นฉบับงานเขียน รวมถึงการเลือก ‘คำ’ ของเหล่านักเขียนน้อยแล้วอาจเกิดอาการ ‘อึ้ง’ ไปตามกัน เพราะกลายเป็นว่าเยาวชนเหล่านี้มีพื้นฐานภาษาไทยอยู่ในระดับค่อนข้างดี เหตุผลประการหนึ่งอาจเป็นด้วยอยู่ในพื้นที่ที่มากด้วยตำนานและประวัติศาสตร์ ตั้งแต่ยุคศรีวิชัย ลังกาสุกะ ปัตตานีดารุสสาลาม ก่อนจะมาเป็นรัตนโกสินทร์ในกาลปัจจุบัน ทำให้รากของ ‘ประวัติศาสตร์’ และ ‘ภาษา’ ได้รับการสั่งสมบ่มเพาะ และผสมผสานกันมานานอย่างลงตัว  

อย่างไรก็ตาม ด้วยข้อจำกัดในเงื่อนเวลาและตัวแปรอื่นๆ อีกมากมาย ย่อมมิอาจนำผลงานเขียนของเยาวชนนักเขียนน้อยชายแดนใต้ ไปเทียบเคียงกับระดับ ‘มืออาชีพ’ โดยทั่วไปได้

แต่อย่างน้อยการใช้ประสบการณ์จากการทำค่ายในหลายๆ ครั้ง ในนามของ 'สำนักหัวใจเดียวกัน' ร่วมกับองค์กรต่างๆ มาเป็นกรณีศึกษา ภายใต้ความเชื่อที่ว่า แม้นเยาวชนที่เข้าค่ายนักเขียนทั้งที่นับถือศาสนาพุทธหรืออิสลาม อาจจะไม่ได้ประโยชน์เท่าที่ควรจากการเพิ่มทักษะในการเขียน-อ่าน คราเข้าค่ายแต่ละครั้ง แต่ผลสำเร็จประการหนึ่งที่ทำให้ข้าพเจ้ามั่นใจได้ว่า ผลพวงที่พวกเขาและเธอต้องได้รับแน่นอน นอกจากเรื่องของ ‘แรงบันดาลใจ’ ‘กำลังใจ’ ความรู้สึกมี ‘พื้นที่แสดงออก’ และมี ‘ตัวตน’ ในสังคมบ้างแล้ว

สิ่งสำคัญยิ่งประการหนึ่งซึ่งถือเป็นคุณูปการสำคัญก็คือ ความเป็น ‘เพื่อน’ ที่เกิดขึ้นนั่นเอง