สังฆราช ฌอง แบปติสต์ ปาลเลอกัวซ์ / ผู้ประพันธ์

นางสาวเพียงฤทัย วาสบุญมา / ผู้แปล

กรมศิลปากร / จัดพิมพ์ พ.ศ.2547

นงค์ลักษณ์ เหล่าวอ / อ่านมาเล่า

***********************************

หนังสือเล่มบาง เอกสารชั้นต้น อ่านแล้วตื่นตาตื่นใจกับภาพชีวิตความเป็นอยู่และสังคมของชาวสยาม ที่ผู้ประพันธ์ได้บันทึกเอาไว้ใน Memoire sur la Mission de Siam เขียนขึ้นในปี พ.ศ. 2396 เป็นงานเขียนและบันทึกที่สนใจ ได้เห็นชีวิตผู้คนสยามผ่านบันทึกเล่มนี้ การบอกเล่าผ่านข้อมูลตามเนื้อผ้าและสิ่งที่สัมผัสได้คือผู้ประพันธ์มิได้ใส่ความรู้สึกส่วนตัวหรือมีอคติหรือมีความคิดเข้าข้างฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง ทุกอย่างเล่าตามเนื้อผ้า ส่วนที่เป็นปัญหาและอุปสรรคของมิสซังและการเผยแพร่คริสตศาสนาในสยามมีการพูดถึงบ้าง แต่ก็เป็นอุปสรรคปกติที่ไม่ได้กล่าวร้ายพุทธศาสนา ขณะเดียวกันไม่ได้พูดว่าพระเจ้าของชาวคริสต์นั้น เหนือกว่าพระพุทธเจ้าของสยามแต่อย่างใด แต่ก็จะเห็นว่ามีการปะทะในความต่างผ่านรูปแบบการทรมานทาสที่เป็นคนนอกศาสนาพุทธเช่นไรบ้างเช่นกัน

ตอนที่ผู้ประพันธ์บรรยายถึงเมืองหลวง ผู้อ่านพลอยอดนึกภาพตามถ้อยความเหล่านั้นไม่ได้

“๖. เมืองหลวง ... ราชธานีของประเทศ มีชื่อเรียก (เช่นเดียวกับราชธานีเก่าอยุธยา) ว่า “กรุงเทพมหานคร” มหานครแห่งเทพ หรือเรียกอย่างธรรมดาๆ ว่า บางกอก (หมู่บ้านมะกอกป่า) เมืองหลวงแห่งนี้มีประชากรรวมทั้งในเขตชานเมืองด้วยทั้งหมดประมาณ ๔ แสนคน ราชธานีแห่งนี้มีลักษณะงดงามราวกับภาพวาด จากทุกทิศทุกทาง เราจะเห็นยอดพระปรางค์ปิดทอง หลังคาโบสถ์และองค์พระเจดีย์ต่างๆ ในแบบโครงสร้างอันน่าชื่นชม พุ่งสูงสู่ท้องฟ้า ประดับประดาไปด้วยลวดลายจากกระเบื้องเคลือบหลากสี หลังคาโบสถ์ซ้อนกันเป็นชั้นๆ ทาทองไว้อย่างงดงาม และมุงด้วยกระเบื้องเคลือบ ซึ่งวาววับรับแสงอาทิตย์ เรือนแพมากมายหลายพันเรียงรายอยู่ตามสองฟากฝั่งจะคล้อยผ่านสายตาท่านไป ขณะที่ท่านล่องไปตามความคดเคี้ยวของลำน้ำอันสง่าสมภาคภูมิ ลำน้ำแห่งนี้ฝากร่องรอยการสัญจรจากทุกทิศทุกทางของบรรดาเรือนับจำนวนพัน ซึ่งส่วนใหญ่ล้วนมีความโอ่อ่างดงาม ป้อมปราการทาสีขาวราวหิมะ กำแพงที่ทำเป็นช่องๆ พร้อมป้อมและประตูอันงดงาม ๔๐ แห่ง บรรดาลำคลองที่ตัดผ่านใจกลางเมืองเป็นแถวเป็นแนว ยอดสีทองของปราสาททรงจตุรมุข ความแตกต่างของสิ่งก่อสร้างทั้งแบบอินเดีย จีนและยุโรป เครื่องแต่งกายประจำของชนมากมายหลายชาติ เสียงเครื่องดนตรี เสียงเพลงจากละคร ความเคลื่อนไหวและชีวิตซึ่งสร้างความมีชีวิตจิตใจให้แก่เมืองใหญ่แห่งนี้ สำหรับชาวต่างชาติแล้วทั้งหมดที่กล่าวมาล้วนเป็นภาพที่ก่อให้เกิดความตื่นตาตื่นใจอย่างน่าชื่นชม”

....

ในเรื่องของ “ทาส” ผู้ประพันธ์กล่าวเอาไว้ได้น่าสนใจ “...ถ้าหากว่าวันหนึ่งเขาสามารถหาเงินมาไถ่ตัวได้เขาก็จะต้องจ่ายเงินให้ครบตามจำนวนที่เขาเป็นหนี้ ให้แก่นายเพื่อความเป็นไทของตน เพราะว่าการที่ได้ทำงานรับใช้มาเป็นระยะเวลายาวนานนั้น มีค่าเพียงเป็นตัวประกันแทนเงินกู้เท่านั้น”

หมวด “ขนบประเพณีของชาวสยาม” ก็มีทั้งเรื่องรูปร่างลักษณะ การแต่งกาย สถาปัตยกรรมของที่พักอาศัย อาหารการกิน การทำมาหากิน อุปนิสัย การจัดงานฌาปนกิจศพ การมีภรรยา การคบหากันของหญิงและชาย

หัวข้อหรือหมวดที่ทำให้ชาวสยามหรือคนไทยในปัจจุบันต้องรับรู้คือ หัวข้อ “ประชากรของประเทศ” ที่ผู้ประพันธ์บันทึกเอาไว้ว่า “พลเมืองของอาณาจักรอันกว้างใหญ่ไพศาลแห่งนี้มีไม่มากกว่า ๖ ล้านคน ทั้งนี้ประกอบด้วยชาวสยามและลาวประมาณ ๓ ล้านคน ชาวจีนหนึ่งล้าน ๕ แสนคน มลายู ๑ ล้านคน กัมพูชา ๕ แสนคน และมอญ ๕ หมื่นคน นอกจากนี้ยังมีชนเผ่าอื่นๆ อีกมากมาย (ชนเผ่าดั้งเดิมของประเทศ) ซึ่งอาศัยอยู่ท่ามกลางป่าทึบและจะส่งเครื่องราชบรรณาการถวายพระมหากษัตริย์ทุกปี ชนพวกนี้ได้แก่ พวกกะเหรี่ยง ละว้า ข่าและโซ่ง”  

ผู้ประพันธ์พาผู้อ่านไปรับรู้เรื่องราวการเข้ามาของมิสซัง คณะเผยแพร่ศาสนาและการเผยแพร่ในสยาม ว่ามีปัญหาหรืออุปสรรคอะไร รวมถึงการเดินทางไปตามที่ต่างๆ ของคณะแม่ชีเพื่อเผยแพร่ศาสนา เรื่อง โบสถ์คริสต์, วิทยาลัยสงฆ์และโรงเรียนสามเณร, ชีวิตของบรรดามิชชันนารี, การนำเด็กเข้าสู่ศาสนาในสยาม, เงินทุนค่าใช้จ่ายของคณะสอนศาสนา, เด็กคริสต์ศาสนาที่เป็นทาสในบ้านคนนอกศาสนา

ในเรื่อง “เด็กคริสต์ศาสนาที่เป็นทาสในบ้านคนนอกศาสนา” เป็นเรื่องที่น่าสนใจไม่น้อยทีเดียว เพราะในสมัยก่อนระบบทาสยังมีอยู่ พ่อแม่เด็กหากติดเงินหรือเป็นหนี้ใคร เจ้าหนี้บางคนก็จะมายึดลูกๆ ของพวกเขาไปเป็นทาส เมื่อเด็กสวดมนต์แบบคริสต์ก็จะถูกเฆี่ยนและไม่ยอมให้เด็กไปโบสถ์ บังคับให้เคารพบูชาและทำบุญตักบาตรให้แก่พระภิกษุสงฆ์

หนังสือเล่มบาง ที่บันทึกเรื่องน่าสนใจไว้มากมาย ผู้อ่านจึงรับรู้เรื่องราวเหล่านั้นจากบันทึกชั้นต้นของสังฆราชท่านนี้ เป็นการบอกเล่าความทรงจำที่เล่ากันตามเนื้อผ้า เมื่ออ่านแล้วไม่ตัดสินว่าสิ่งใดคืออารยะหรืออนารยะ แต่กลับเปิดและพาเราย้อนเวลากลับไปรู้จักความดั้งเดิมของบ้านเมือง ว่ามีความเป็นมาและวิวัฒนาการต่อมาเช่นไรบ้าง

เป็นหนังสือเล่มบางที่อ่านแล้วตกหลุมรักโดยไม่รู้ตัวจริงๆ ทรงคุณค่า...