คุณหญิงที่รัก

ริมน้ำยามเช้า

เมื่อฉบับที่แล้ว ฉันเล่าถึง มะละกอ กล้วย และพริกขี้หนูของชาวบ้านแม่สอยที่ให้มา กล้วยทั้งเครือฉันจึงทำกล้วยตากไว้กิน ได้นานเป็นเดือน ส่วนพริกขี้หนูนั้นฉันตากแห้งใส่กระป๋องเก็บไว้

ฉันยังไม่ได้เล่าให้เธอฟังว่า ที่นั่นนอกจากจะมีพืชผักทางการเกษตรแล้ว ริมน้ำยามเช้า ฉันเพิ่งมองฝ่าสายหมอกไปพบว่ามีชาวบ้านออกหาปลากัน ขาว ๆ ที่มองเห็นไกลๆ นั่นเป็นเครื่องมือจับปลา คุณหญิงคงไม่เคยเห็นใช่ไหมค่ะ

นี้เป็นภาพวิถีชีวิตริมตลิ่งที่หาอยู่หากินตามแนวแม่น้ำปิง คนที่นี่เขาหาปลากินกัน เป็นอาหารและขายด้วย เขาใช้เรือลำเล็ก ๆ แค่นี้เองขึ้นล่อง

ปลามันจะวายทวนน้ำขึ้นไปวางไข่ คุณหญิงลองคิดดูเถิดว่าปลาเหล่านั้นจะสามารถว่ายทวนน้ำข้ามหรือมุดลอดทางปลาโจนขึ้นไปได้ไหม ว่าไปแล้วเรื่องแบบนี้เคยทำกันมาเยอะแล้วแต่หน่วยงานของรัฐไม่เคยทบทวนหรือเรียกว่าไม่จริงใจที่จะทบทวนจริง ๆ

เรื่องปลาว่ายทวนน้ำขึ้นไปวางไข ฉันเองก็ไม่รู้หรอกคุณหญิง คนที่เขาหาอยู่หากินกับแม่น้ำเขาจะรู้ นี้ขนาดว่าฉันเป็นคนบ้านนอกนะคุณหญิง ฉันรู้แค่ว่า เมื่อครั้งอยู่บ้านใต้ในช่วงฤดูน้ำหลากเราจะได้กินปลามากมาย ปลามากับน้ำหลาก พ่อจะเอากัดไปดักปลาในช่วงเย็นและไปกู้มาตอนเช้าตรู่ แม่จะเอาปลามาทำกับข้าว ซึ่งฉันคิดว่าเป็นวิถีชีวิตเดียวกัน

เพื่อนของฉันไปที่ฝายธงน้อย เขาเล่าว่า “รปภ.ที่นั่นเล่าว่าเห็นปลาตายเกลื่อนในลำรางปลาที่ขึ้นทวนน้ำมา นึกถึงภาพ killing field สำหรับปลา ซึ่งกรณีเขื่อนปากมูลก็มีภาพหลอนเรื่องปลาที่หายไปให้คนทั้งประเทศได้รับรู้  มันไม่คุ้มกับความเสียหายและสิ้นเปลืองด้วย และในที่สุดก็ต้องสูบน้ำด้วยไฟฟ้าเหมือนเดิม”

ที่บ้านแม่สอยเขาสูบน้ำด้วยไฟฟ้า เพื่อใช้ในการเกษตร ซึ่งชาวบ้านบอกว่า พวกเขาทำการเกษตรมานาน เลี้ยงลูกเลี้ยงหลานเติบโตมาถึงเดี๋ยวนี้ แม่บ้านคนหนึ่งบอกว่า เมื่อก่อนน้ำแม่สอยเคยแห้งจริงเพราะมีการตัดไม้ทำลายป่ากันเยอะแต่เดี๋ยวนี้ดีขึ้น สายน้ำจากแม่สอยไหลมาบรรจบกับสายน้ำแม่น้ำปิง เขาพาเราไปดูตรงที่แม่น้ำแม่สอยมาพบกัน น้ำไหลแต่เพียงน้อยจริง ๆ จริงอยู่ว่าน้ำแม่สอยไหลเอื่อย ๆ คล้ายหมดแรง แต่กระนั้นการสร้างประตูระบายน้ำก็ต้องทบทวนอย่างหนัก รวมทั้งเรื่องการย้ายคนออกจากพื้นที่และค่าชดเชยที่เหมาะสมหรือควรจะได้มากพอกับความเสี่ยงของเขาในการหาที่อยู่ใหม่ การย้ายถิ่นทำกินของชาวบ้านที่ทำการเกษตรต่างจากการย้ายบ้านของราชาการหรือนักการเมืองที่อยู่บ้านพักในบ้านจัดสรรหรือคอนโดมิเนี่ยม

คุณหญิงที่รัก คุณหญิงเข้าใจที่ฉันพูดไหม ฉันไม่ได้อยู่ฝายหนึ่งฝายใดเพียงแต่ว่าเราคนทำข่าเห็นความเดือดร้อน และความไม่รู้เท่าทันของชาวบ้านมาเอยะแล้ว

ชาวบ้านส่วนหนึ่งเท่านั้นที่ไม่เอาประตูระบายน้ำ แต่มีชาวบ้านอีกจำนวนมากที่อยากได้ประตูระบายน้ำ สิ่งที่น่าสะท้านใจน่าเศร้าก็คือว่า ชาวบ้านแม่สอยเริ่มแตกแยกกันระหว่างคนที่เห็นด้วยกับกรมชลประทานต้องการประตูระบายน้ำกับคนที่ไม่ต้องการ

ฉันไปยืนอยู่ในฝ่ายคนที่ไม่ต้องการ เขามีเหตุผลว่า เขาไม่อยากเปลี่ยนแปลงอยากอยู่แบบเดิมที่คิดว่าดีแล้ว มีกินมีใช้แค่นี้ก็พอแล้ว ไม่อยากย้ายบ้านเพราะเขาไม่คิดว่าที่อื่นจะดีกว่านี้ อีกพวกหนึ่งที่ไม่ถูกเวนคืนแต่อยากอยู่แบบเดิม ๆ และกลัวว่าน้ำจะท้วมสวนของตัวเอง และพวกเขาไปดูฝายและประตูระบายน้ำตามที่ต่าง ๆมาแล้ว คนกลุ่มที่ไม่เอาเหลือน้อยลงเรื่อย ๆ พวกเขาบอกว่า อยู่ในสภาพที่กดดันมาก เดี๋ยวนี้หน้าก็ไม่มองกัน แบ่งพรรคแบ่งพวกกัน และถูกข่มขู่จากผู้นำชุมชนว่า จะตัดน้ำที่ใช้จากระบบเดิม ตัดสิทธิ์ให้ออกจากสมาชิกฌาปนกิจซึ่งเป็นสมาชิกอยู่ เขาให้เหตุผลว่าถือเป็นความเห็นส่วนรวม

ส่วนอีกกลุ่มที่เอาประตูระบายน้ำนั้น เขาบอกว่า เขาเชื่อว่าชีวิตจะดีขึ้นเมื่อได้เงินค่าชดเชย เขาจะได้เอาเงินไปใช้หนี้ส่วนใหญ่จะเป็นหนี้ธกส. เมื่อใช้หนี้แล้วก็จะเหลือเงินพอที่จะไปซื้อที่สร้างบ้านที่อื่นอยู่ อีกส่วนหนึ่งไม่ได้เป็นหนี้แต่คิดว่าเมื่อสร้างประตูระบายน้ำแล้วจะได้มีน้ำเพิ่มขึ้น เพราะกรมชลประทานบอกว่า จะมีประตูปิดเปิดน้ำเช่นว่า เมื่อน้ำมามากเราก็กักน้ำไว้ใช้ในฤดูแล้งได้จะมีบานประตูปิดเปิด อีกกลุ่มหนึ่งคิดว่าหมู่บ้านจะได้พัฒนาเปลี่ยนแปลงและงบประมาณก็มาถึงบ้านเราแล้วถ้าไม่เอาที่อื่นก็จะได้ และกลุ่มสุดท้ายคือกลุ่มเฉย ๆ คือจะเอาหรือไม่เอาก็ได้แล้วแต่เขาว่าเถอะ

คนที่เคยรักกันก็มาโกรธกัน หมู่บ้านที่เคยอยู่เหมือนพี่เหมือนน้อยกลับกดดันกันเอง ต่างหาว่าอีกฝ่ายหนึ่งไม่เสียสละ ถึงขั้นแบ่งแยกไม่มองหน้ากัน มีการตกลงกันว่า คนที่ไม่เอาประตูระบายน้ำจะถูกตัดสิทธิ์ การเข้ากลุ่ม และอาจจะถูกตัดน้ำ ตัดไฟ ซึ่งอาจจะทำไม่ได้แต่ถือเป็นการกดดันข่มขู่กัน

 ฉันไม่รู้ว่าหน่วยงานของรัฐที่ทำให้ผู้คนเป็นเช่นนี้จะรู้สึกว่าเป็นหนึ่งในความรับผิดชอบด้วยหรือไม่ หรือเป็นนโยบายหนึ่งที่สร้างความแตกแยกในกลุ่มคนก่อน ในที่สุดแล้วชาวบ้านก็ตีกันเอง

ฉันว่านี้เป็นความเศร้าสุดแล้ว

และแล้ว ฉันก็ได้มาที่บ้านแม่สอยอีกครั้งหนึ่ง เรามากับทีมคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ มีนักข่าวไปด้วยหลายคนค่ะ

 คณะกรรมการสิทธิได้รับการร้องเรียนไปจากกลุ่มคัดค้านโครงการของรัฐบาล  เขามาเพื่อรับฟังความคิดเห็น  ฉันได้ลงเรือไปกับคุณหมอนิรันดร์  พิทักษ์วัชระ ล่องเรือไปเรื่อย ๆ เพื่อไปดูตรงแหล่งที่มีการสร้างประตูระบายน้ำ พบว่ามีความรุนแรงในพื้นที่จริง ๆ เพราะว่าป้ายผ้าถูกเผา เราล่องเรือกลับมาดูที่น้ำแม่สอยมาพบกับน้ำแม่ปิง ฉันถามคณะกรรมการสิทธิว่า มีเรื่องที่ถูกแจ้งไปมากแค่ไหน เขาตอบมาเหลือเกิน

ช่วงบ่าย คณะกรรมการสิทธิไปที่ศาลาประชาคมซึ่งที่นั่นจะเป็นที่พบกันทั้งสองฝ่าย ทั้งฝ่ายสนับสนุนและคิดค้าน รวมทั้งฝ่ายชลประทานด้วย

มีผู้สนับสนุนมากมาย มีการป้ายเดินป้ายผ้า และมีการตะโกนให้เอ็นจีโอออกนอกพื้นที่ ให้คนที่มีสิทธิพูดคือคนแม่สอยเท่านั้น

ฉันถามป้าคนหนึ่งที่อยู่ในเต็นท์ว่า โกรธกันไหม โกรธคนที่เขาคัดค้านไม่ให้สร้างไหม แกตอบว่าโกรธ และแกถามฉันกลับมาว่า ไปที่บ้านนั้นมาหรือเปล่า ฉันบอกว่าไปมา เพื่อนนักข่าวอีกคนหนึ่งก็บอกว่าไปมา ป้าแกทำหน้าไม่พอใจ และถามว่าไปดูจุดที่เขาจะสร้างมาหรือยัง เราบอกว่าไปมาแล้ว และบอกแกว่า ป้าจะโกรธทำไม เราก็ต้องไปดูทุกแห่งแหละ และนี้เป็นโอกาสดีที่คณะกรรมการสิทธิมาป้าอยากพูดอะไรก็ยกมือพูดได้ สงสัยอะไรก็ให้อีกฝ่ายหนึ่งตอบ ป้าสงสัยอะไรก็ถามเลยมันเป็นสิทธิของเราที่เราจะได้รู้ในเรื่องที่สงสัย ป้าแกมีสีหน้าดีขึ้น ถามฉันว่าอยู่ที่ไหน

ฉันเดินออกมารอบนอกในขณะที่คณะกรรมการสิทธิพยายามทำความเข้าใจกับชาวบ้าน เขามีถุงผ้า และหนังสือเกี่ยวกับเรื่องสิทธิของตัวเองมาแจก แรก ๆ ชาวบ้านทำท่าจะไม่เอาเพราะคิดว่าอยู่คนละฝ่าย ต้องทำความเข้าใจกันพักหนึ่ง

เรื่องนี้ยังยืดยื้ออยู่จ๊ะคุณหญิง

 ด้วยความระลึกถึง

แพรจารุ