ข้าวเปลือกสีเหลืองเข้มที่เพิ่งผ่านการนวด  ฝัด  และกองเป็นรูปกลวยคว่ำอยู่ที่กลางลาน  กำลังถูกทะยอยตวงและโกยเข้าใส่กระบุงขนาดใหญ่  ส่งขึ้นบ่าคนงานของน้าชูศรีซึ่งเป็นแม่ค้าข้าว  และเป็นภริยาของกำนันประจำตำบลใกล้เคียง  ไปเทลงในเรือกำปั่นขนข้าวที่จอดลอยลำอยู่ที่ท่าน้ำในแม่น้ำเจ้าพระยาหน้าบ้าน (สมัยก่อน)

ภาพผู้คนในเหตุการณ์วันนั้นยังจำได้ติดตาของผม

สภาพของทุกคนที่เข้ามาเกี่ยวข้องกับข้าวเปลือกกลางลานที่พ่อและแม่ตัดสินใจขายในทันที  แทนการเก็บเข้ายุ้งข้าวเหมือนทุกครั้งนั้น  แทบไม่ต่างกัน

ฝ่ายผู้ผลิต/ผู้ขาย

พ่อ, ผม  และน้องชาย  ไม่ใส่เสื้อ  เพราะไม่ชอบเวลาที่ละอองข้าวเข้ามาแทรกตัวระหว่างผ้าและผิวหนัง  ปล่อยให้มันมาเกาะเป็นสีนวลตามท่อนบนของร่างกายโดยมีเหงื่อที่ไหลซึมออกจากผิวหนังเป็นตัวดึงดูด

พี่สาวของผมใส่เสื้อแขนยาวสีน้ำเงินเข้ม มีผ้าขาวม้าโพกหัว พันรอบใบหน้า  เหลือแค่ตาที่โผล่มาให้เห็น

ฝ่ายผู้ซื้อ

น้าชูศรีฯ ซึ่งพวกเราเรียกกันสั้น ๆ ว่าน้าชู  เป็นแม่ค้า (คนกลาง) ข้าว ในละแวกตำบล  น้าชูมีเรือกำปั่นขนข้าวขนาดใหญ่  และมีคนงานจำนวนหลายคน   น้าชูเป็นภริยาของกำนันตำบลที่ติดกัน

คนงานของน้าชูแต่ละคนรูปร่างใหญ่โต  กล้ามเป็นมัด  ทำงานเหมือนหุ่นยนต์ ไม่ใคร่เห็นคนใดพูดคุย ยิ้มแย้มแจ่มใส   เดาเอาว่าทุกคนคงหนักและเหนื่อยไม่น้อยกับการแบกข้าวที่ใส่กระบุงขนข้าวปากบานขนาดใหญ่ในแต่ละเที่ยว

คนที่ดูจะเหนื่อยน้อยที่สุดระหว่างที่ข้าวเปลือกแต่ละเม็ดกำลังลาจากลานเพื่อส่งต่อไปยังโรงสีก็คือ น้าชู

น้าชูแต่งกายด้วยเสื้อผ้าที่สีสดใส  เป็นผ้าพื้นสีขาวลายดอกไม้  ซึ่งสวยสะดุดตาที่สุดในลานข้าวแห่งนี้  ท่ามกลางคนส่วนมากที่ใส่เสื้อผ้าสีดำหรือน้ำเงินเข้ม 

น้าชูหน้าตายิ้มแย้มแจ่มใส  ดูเปี่ยมไปด้วยความสุข

ฝ่ายผู้ขายก็มีความสุขไปอีกแบบหนึ่ง  ด้วยความเหน็ดเหนื่อยมาทั้งปีจากการทำนาจะได้ผ่อนคลายลงบ้าง  พร้อมกับเงินก้อนหนึ่งไปชำระหนี้ ธกส.  และเก็บไว้ใช้จ่าย/ส่งลูกเรียนหนังสือทั้งปี

ผมไม่มีอคติอะไรกับน้าชูเป็นการส่วนตัว  เพราะการที่แม่เลือกขายข้าวให้น้าชู  ก็คงเป็นเพราะน้าชูตีราคาข้าวให้มากกว่าผู้รับซื้อข้าวที่มีอีก ๑ เจ้า  และน้าชูเองก็เอ็นดูและเอ่ยปากชมผมและพี่ ๆ น้อง ๆ ของผมเสมอ  ที่ต่างก็รีบมาช่วยพ่อ-แม่ทำนาหลังเลิกเรียนในตอนเย็นของทุกวัน และในวันหยุด

แต่คำถามที่คาใจตั้งแต่ผมคิดเองได้เมื่อเป็นเด็กเล็ก ๆ  จากภาพฝังใจ ณ ลานข้าววันนั้น  ก็คือ  ผมเห็นความไม่เป็นธรรมในสังคมอย่างมาก  ทำไมคนที่ทำงานสบายกว่ากลับได้ผลตอบแทนมากกว่า   

เมื่อได้ศึกษาเล่าเรียนมากขึ้นก็เริ่มเข้าใจคำว่า “กลไกตลาด”  ที่มักจะได้ยินอยู่เสมอจากนักวิชาการและนักการเมือง  รวมทั้งเข้าใจในระบบเศรษฐกิจแบบ “มือใครยาวสาวได้สาวเอา”  และที่เจ็บปวดที่สุดเห็นจะเป็นการได้รู้ได้เห็นถึงการใช้  “ข้าว”  เป็นเครื่องมือในการโกงบ้านกินเมืองของนักการเมือง  ข้าราชการ  และพ่อค้าบางกลุ่มบางพวก

ผมมิอาจตัดสินว่าใครถูกหรือผิดได้  เพราะทั้งน้าชูเอง และตระกูลของผมที่เป็นชาวนา  ต่างทำหน้าที่ของตนเองอย่างสมบูรณ์  ไม่มีใครทำอะไรผิดกฎหมายหรือศีลธรรม

เพียงแค่คิดว่า  น่าจะมีใครที่มีอำนาจหน้าที่โดยตรงจะพอเข้าใจ  เห็นใจ ในความเหลื่อมล้ำต่ำสูงระหว่างคนส่วนใหญ่ที่เป็นเกษตรกรกับพ่อค้าคนกลางที่สั่งสมมาอย่างยาวนาน  และช่วยแก้ไขให้มันดีขึ้นได้บ้าง

ภาพจำลองบรรยากาศของข้าวลาลานเมื่อสามสิบกว่าปีที่แล้ว  หากขยายให้กว้างขึ้นในระดับชาติ  จะพบว่า ไม่น่าจะมีอะไรเปลี่ยนแปลงไปในทางที่ดีขึ้นมากนัก  หลายพื้นที่อาจแย่ลงด้วยซ้ำไป  อัตราส่วนของคนที่ได้เปรียบและคนที่เสียเปรียบในสังคมยิ่งนับวันจะขยายตัวมากขึ้นในยุคของการเจริญทางวัตถุ

ได้โปรดเถิดนักการเมืองผู้ทรงเกียรติของไทย  ท่านตกลงแบ่งกลุ่ม แบ่งก๊วน เพื่อเตรียมการสำหรับเข้าครองอำนาจทางการเมืองในอนาคตเรียบร้อยหรือยัง  หากท่านตกลงกันได้แล้ว  กรุณาเสียสละเวลาอันมีค่าของท่าน  หาหนทางในการดูแลพี่น้องประชาชนอีกหลายสิบล้านคนที่ปลูกผัก ปลูกข้าว ให้ท่านได้กินตั้งแต่เกิดจนตายด้วยนะครับ

ขอขอบคุณ