เมื่อประมาณปี ๓๖-๓๗   ผมได้รับการมอบหมายและแต่งตั้งให้เป็นผู้รับผิดชอบโครงการจัดหาอุปกรณ์โครงการหนึ่ง  ซึ่งผู้บังคับบัญชาสูงสุดในหน่วยงานดังกล่าวได้เรียกผม และรุ่นพี่อีก ๒ คนที่เป็นผู้บังคัญชาตามลำดับชั้นไปสั่งการ  โดยให้โจทก์สั้น ๆ ใจความว่า

“น้องช่วยกันไปดูซิว่า  ทำไมโครงการจัดหาที่ผ่านมาถึงมีเรื่องร้องเรียนจากบริษัทต่าง ๆ อยู่เรื่อย”   โดยท่านฝากข้อคิดสำหรับการทำงาน ที่ผมจำได้ติดใจมาถึงทุกวันนี้ว่า

“การพิจารณาตัดสินใจเรื่องใดก็ตาม  หากไม่เอาตัวเองเข้าไปเกี่ยวข้องด้วยแล้ว  พี่เชื่อว่าจะไม่มีวันผิดพลาด  แต่ถึงแม้จะผิด  ก็ผิดเพราะความโง่  แต่ไม่ผิดเพราะความโลภ” 

ในตอนนั้นยังไม่มีวลีสะเทือนแผ่นดินแบบ  “บกพร่องโดยสุจริต”

ผมรับงานมาด้วยต้นทุนสำคัญ ๒ ประการ คือ  ความรู้ด้านวิศวกรรมที่หลวงให้ทุนส่งผมเรียน  และความไร้อคติต่อทุกคนที่เคยเกี่ยวข้องกับโครงการที่ผ่านมา

ผมเริ่มต้นง่าย ๆ ด้วยการเชิญผู้แทนบริษัท (รวมทั้งวิศวกรของบริษัท) ต่าง ๆ มาสอบถาม พูดคุยอย่างเปิดเผยในที่ทำงาน  โดยมีการบันทึกไว้เป็นหลักฐานอย่างชัดเจนว่า  ผมพบใคร คุยกันเรื่องอะไร เวลาใด   เพื่อไม่ให้ใครหาเรื่องมากล่าวหา โจมตีได้ในภายหลัง   พร้อมกับส่งคุณลักษณะเฉพาะ (Specification) ของอุปกรณ์หลักที่ใช้ในการจัดซื้อจัดหาตามโครงการซึ่งมีการร้องเรียนให้บริษัทกลับไปพิจารณา

หลังจากนั้นไม่นานนัก  ทุกบริษัทเขาก็ส่งข้อมูลกลับมาให้  โดยระบุตรงกันว่า  พวกเขาไม่สามารถเข้าประมูลแข่งขันกับบริษัทที่เคยผูกขาดอยู่เจ้าเดียวเพราะ  ติดเงื่อนไขเรื่องขนาดของชั้นอุปกรณ์ขนาดเล็กที่เรียกกันว่า Slim Rack  หรือพูดง่าย ๆ ว่ามีการล็อกสเป็กไว้นั่นเอง  โดยทุกบริษัทที่เข้าแข่งขันไม่ได้  เพราะใช้ชั้นอุปกรณ์ขนาดมาตรฐาน ๑๙ นิ้ว

ผมก็เลยเกิดข้อสงสัยขึ้นมาอีกว่า  เมื่อมีเหตุการณ์แบบนี้เกิดขึ้น  ราคาอุปกรณ์ที่เคยจัดหาไว้แล้วจากบริษัทเดียวนั้น น่าจะแพงไปหรือไม่  เพราะโดยสามัญสำนึกบอกว่า  มันน่าจะแพงกว่าปกติ

ผมก็เลยให้การบ้านทุกบริษัทดังกล่าวต่อ  โดยให้ประมาณราคาอุปกรณ์ในลักษณะเดียวกันนี้ว่า  หากบริษัทสนใจที่จะเข้ามาประมูลแข่งอย่างยุติธรรมในโครงการที่จะจัดหาใหม่นี้  ราคาอุปกรณ์ชิ้นหลัก ๆ น่าจะอยู่ที่ประมาณเท่าไร

เมื่อได้เห็นตัวเลขที่บริษัทส่งกลับมาแล้วก็ค่อนข้างตกใจ  เพราะมันต่ำกว่างบประมาณที่จัดหาได้ครั้งล่าสุดเป็นเท่าตัว   ส่วนราคาของอุปกรณ์ดังกล่าวเป็นเท่าไรนั้น  ผมจะเล่าให้ฟังต่อไป

ผมก็เลยมีข้อมูลขั้นต้นไปนำเรียนผู้บังคับบัญชาว่า  สมควรจะต้องเขียนข้อกำหนดหรือคุณลักษณะเฉพาะ (Specification)  ขึ้นมาใหม่เพื่อให้ได้ของที่ทันสมัย  มีมาตรฐาน  และเกิดการแข่งขันมากขึ้น  ซึ่งท่านก็เห็นชอบด้วยตามนั้น

แต่สิ่งหนึ่งที่ผู้บังคับบัญชาคงไม่คาดไม่ถึงว่าคนที่เพิ่งเรียนจบออกมาทำงานไม่กี่ปีอย่างผมจะกล้าทำคือ  การเสนอขอปรับลดราคากลางอุปกรณ์ที่เคยตั้งไว้  โดยอ้างอิงจากราคาสูงสุดที่ผมได้ล่าสุดจากอีก ๖ บริษัท ที่สนใจจะเข้ามาประมูล

ซึ่งจะทำให้หลวงได้อุปกรณ์มากขึ้นในงบประมาณที่มีอยู่

รุ่นพี่ที่มีหน้าที่และประสบการณ์เกี่ยวกับการตั้งงบประมาณในการจัดทำโครงการถามผมคำเดียวว่าแน่ใจหรือว่าจะสามารถจัดหาได้เพราะงบประมาณที่ตั้งใหม่นี้มันลดลงกว่าเดิมมากกว่าเท่าตัว  และโดยปกติเขาจะตั้งราคากลางไว้ประมาณเท่ากับการจัดหาครั้งสุดท้าย

ถึงแม้ผมจะไม่มีประสบการณ์เกี่ยวกับเรื่องงบประมาณ  แต่ก็มีความคิดว่า  อะไรก็ตามที่ทำแล้วเกิดประโยชน์ต่อส่วนรวม และมีคำอธิบาย  สมควรต้องมีการเปลี่ยนแปลง (change ... คำยอดฮิตของปัจจุบัน) ให้ดีขึ้นและทำได้   อีกทั้งในเวลานั้น  จะเรียกว่าผมได้รับมอบความไว้วางใจ  และถือดาบอาญาสิทธิ์จากผู้บังคับบัญชาในการทำงานชิ้นนี้ก็ว่าได้  ความมั่นใจมันถึงได้เต็มเปี่ยม

ผมมีความเชื่อมั่นว่าทั้ง ๖ บริษัท ที่สนใจจะเข้ามาแข่งขัน  เขาคงไม่หลอกหรือโกหกผม   
ผมเชื่อว่าเขาต้องมองเห็นความมุ่งมั่นของผมที่ตั้งใจอย่างแน่วแน่ที่จะทำโครงการอย่างโปร่งใส  แม้ผมจะเป็นแค่เด็กหนุ่มที่มีอายุอย่างเข้ายี่สิบปลาย ๆ  และมีประสบการณ์ในการทำงานยังไม่มากก็ตาม

๖-๗ บริษัทที่ผมนำเอาคุณสมบัติทางเทคนิค  มาร่าง/เขียนคุณลักษณะเฉพาะหรือข้อกำหนด ตามระเบียบสำนักนายกฯ นั้น  ล้วนแต่เป็นบริษัทที่มีผลงานในการผลิต/ติดตั้งอุปกรณ์สำหรับโครงการในระดับโลก   ผมขออนุญาตไม่เอ่ยถึงชื่อบริษัท  แต่จะบอกที่มาของประเทศที่เป็นบริษัทแม่เหล่านั้น ซึ่งได้แก่

อเมริกา, ญี่ปุ่น, สวีเดน, นอร์เวย์, ฟินแลนด์, เยอรมนี และฝรั่งเศส

ในฐานะผู้ที่รับผิดชอบโครงการและเป็นหน่วยใช้งาน   ก็ทำให้มีส่วนเข้าไปเกี่ยวข้องหลายอย่าง โดยเฉพาะอย่างยิ่งการเลือกหาผลิตภัณฑ์ที่เหมาะสม  แล้วร่าง/จัดทำข้อกำหนดให้รอบคอบ   รวมทั้ง การพิจารณากำหนดจำนวนอุปกรณ์ให้สอดคล้องกับงบประมาณ

โดยผมไม่ได้เข้าไปเกี่ยวข้องกับขั้นตอนในการจัดหาใด ๆ ทั้งสิ้น ... ยกเว้นการให้คำปรึกษาแก่เจ้าหน้าที่อื่นที่ได้รับการแต่งตั้งเป็นกรรมการเปิดซอง, กรรมการพิจารณาผล และกรรมการตรวจรับ ในด้านเทคนิคและในฐานะหน่วยใช้งาน เมื่อได้รับการร้องขอ

อุปกรณ์ที่ว่านี้  เป็นอุปกรณ์โทรคมนาคมที่ใช้ในระบบการสื่อสาร  โดยผมจะขออนุญาตไม่ระบุว่าเป็นอะไร  แต่จะเรียกส่วนประกอบหลักซึ่งมีอยู่  ๒ ชนิดว่า  อุปกรณ์เอ  และอุปกรณ์บี

อุปกรณ์เอ  เคยตั้งราคากลาง (ซึ่งใกล้เคียงกับราคาที่จัดหาล่าสุด) อยู่ที่  ๑.๘ ล้านบาท
อุปกรณ์บี  เคยตั้งราคากลาง (ซึ่งใกล้เคียงกับราคาที่จัดหาล่าสุด) อยู่ที่  ๑.๒ ล้านบาท

โครงการที่ผู้บังคับบัญชาเชื่อมั่นและไว้ใจให้ผมรับผิดชอบครั้งนี้  ผมตั้งราคากลางใหม่ โดยให้

อุปกรณ์เอ  อยู่ที่  ๐.๙ ล้าน (๙ แสนบาท) 
อุปกรณ์บี  อยู่ที่  ๐.๓ ล้าน (๓ แสนบาท)

ผลการประมูลและพิจารณาของคณะกรรมการขั้นสุดท้าย  ปรากฎว่า บริษัทที่เสนอราคาต่ำสุดลำดับที่ ๔  เป็นผู้ชนะการประกวดราคา  ในขณะที่บริษัท ๑-๓ ที่เสนอราคาต่ำสุด  ไม่ผ่านการพิจารณาทางเทคนิคหรือข้อกำหนดปลีกย่อย   ซึ่งผมก็ไม่อยากไปหาคำตอบว่า  เกิดอะไรขึ้น  เพราะไม่ใช่หน้าที่ผมอีกต่อไป  ...

ตรงนี้  ก็นับว่าเป็นระเบียบสำนักนายกฯ ที่กำหนดไว้อย่างดี  เพื่อป้องกันการชงเอง กินเอง ของเจ้าหน้าที่รัฐ  (ในกรณีที่มีเจตนาทุจริต คอรัปชั่น)

แต่คุณเชื่อหรือไม่ว่าบริษัทลำดับที่ ๔ ที่ชนะการประมูลดังกล่าว  เป็นบริษัทเดียวกับที่เคยผูกขาดในการขายของให้หน่วยงานของผมมาตลอด

ถามว่าผิดหวังไหม  ตอบตามตรงว่ามีบ้างนิดหน่อย  ว่าทำไมบริษัท ๑-๓  ที่สมควรชนะการประมูลถึงได้หลุดไปได้  แต่เมื่อคิดอีกทีว่า  เรามีหน้าที่แค่ไหน  เราทำหน้าที่ของเราให้สมบูรณ์ก็จบแล้ว

แต่ที่ผมภูมิใจ (สะใจ) ลึก ๆ ก็คือ  ราคาเคาะครั้งสุดท้ายของบริษัทดังกล่าว  ที่แม้จะสูงกว่า ๓ บริษัทแรก  แต่ก็อยู่ภายใต้งบกลางที่ผมตั้งไว้อย่างสงบเสงี่ยมเจียมตัว

อุปกรณ์เอ  เขาเสนอราคาที่ประมาณ  ๗๙๐,๐๐๐ บาท  จากปีที่แล้วที่เขาขาย ๑,๗๘๐,๐๐๐ บาท
อุปกรณ์บี  เขาเสนอราคาที่ประมาณ ๒๘๐,๐๐๐ บาท  จากปีที่แล้วที่เขาขาย ๑,๒๐๐,๐๐๐ บาท

เห็นได้ชัดว่า เขาลดราคาอุปกรณ์เอลงมา  ๑ เท่ากว่า ๆ   และ  ราคาอุปกรณ์บีลงมาประมาณ ๔ เท่ากว่า ๆ

คุณคิดกันดูก็แล้วกัน  โครงการนี้ ไม่ได้จัดหาอุปกรณ์เอและบี เพียงชิ้นเดียวหรือสองชิ้น  แต่จัดหานับสิบ ๆ ชิ้น  และเมื่อลองคำนวณแบบหยาบ ๆ แล้ว  ในจำนวนอุปกรณ์ที่จัดหาได้ตามโครงการใหม่นี้  หากยังคงปล่อยไว้ตามเดิม  จะต้องใช้งบประมาณแผ่นดินอีกจำนวนประมาณ ๑๐๕ ล้านบาท

โดยสรุปก็คือ  ผมมีส่วนช่วยให้หลวงสามารถประหยัดงบประมาณได้ถึง ๑๐๕ ล้านบาท
ซึ่งเงินจำนวนนี้  ผมถือว่าผมมีโอกาสได้ตอบแทนและใช้คืนให้หลวง ซึ่งมีบุญคุณต่อชีวิตผมโดยให้ทุนผมเรียนมาโดยตลอด

หลังจากปิดโครงการไปได้เกือบปี  ผมมีโอกาสได้เจอกับเจ้าของบริษัทที่ชนะการประกวดราคาครั้งนี้อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้   เขาตรงรี่เข้ามาต่อว่าและสั่งสอนผม

“เฮ้ย ... (เอ่ยชื่อผม)  พี่รู้ว่าเอ็งนะตั้งใจทำงาน  แต่ยังไม่มีประสบการณ์  คราวหน้าคราวหลังเวลาทำโครงการนะ  อย่าได้ตั้งงบต่ำแบบนี้อีก  บริษัทแทบจะทำงานกันไม่ได้   ถึงทำได้ก็ไม่สามารถดูแลเจ้าหน้าที่ได้เต็มที่เหมือนก่อน”

ผมฟังจบ ก็มีคำตอบสวนขึ้นมาทันทีว่า  “เมื่อบริษัทของพี่ทำไม่ได้ หรือไม่อยากขายของ  พี่ก็ไม่ต้องเข้ามาประมูลสิครับ  ยังมีบริษัทอื่น ๆ ที่มีของคุณภาพไม่แพ้บริษัทของพี่ และเขามีความพร้อมที่จะขายของให้หลวงเช่นกัน”

ต่อด้วย  “เจ้าหน้าที่อย่างผมหรือใครก็ตาม  มีคนดูแลอยู่แล้วคือเงินเดือนหลวงที่ให้มา  ไม่จำเป็นต้องอาศัยเงินของบริษัท (ซึ่งมันก็เบียดบังเอามาจากหลวง)  มาดูแลหรอก”

แหะ  แหะ (เสียงหัวเราะขื่น ๆ ของผม)

หากคุณรู้จักผม คุณก็คงเดาออกว่า  ผมไม่ได้พูดอย่างนั้นออกไปอย่างนั้นหรอกครับ  ผมแค่คิดอยู่ในใจ    เพราะผมเด็กกว่าหนึ่ง  ผมไม่มีผลประโยชน์เกี่ยวข้องใด ๆ กับโครงการหนึ่ง   ผมทำเพื่อผลประโยชน์ของหลวงโดยไม่ได้มีอคติหรือเจตนากลั่นแกล้งบริษัทใด ๆ ทั้งสิ้นหนึ่ง  และผมก็ไม่อยากสร้างศัตรูโดยไม่จำเป็นอีกหนึ่ง 

โดยมีเพียงคำตอบสั้น ๆ  อย่างไร้ความรู้สึก  แต่แฝงด้วยความรู้สึกสะใจเล็ก ๆ กลับไปว่า

“ครับพี่”  พร้อมกับสบสายตาให้รู้ว่า  ผมไม่เชื่อและก็ไม่ได้กลัวพี่หรอก  ผมรู้ทันพี่ทุกอย่างก็แล้วกัน

เมื่ออ่านจบแล้ว  ขอความกรุณาอย่าได้ไปสืบค้นเลยว่าเรื่องนี้มันเคยเกิดขึ้นที่ไหน หน่วยงานใด  หรือมีใครบ้างที่เข้ามาเกี่ยวข้อง  เพราะมันคงไม่มีประโยชน์เหลืออยู่สักเท่าใด   บ้างก็ล้มหายตายจาก  และเชื่อว่าใครทำไม่ดีก็คงรับผลกรรมกันไปตามสมควรแล้ว

สู้เอาเวลาไปช่วยกันสอดส่อง ตรวจสอบ โครงการหรืออภิมหาโครงการของรัฐมูลค่านับพัน นับหมื่นล้าน ที่นักการเมืองและข้าราชการเลว ๆ บางกลุ่มกำลังจ้องจะเบียดบังเงินงบประมาณแผ่นดินในปัจจุบันจะดีกว่า

หากจะสอบถามหรือให้ผมเป็นพยานจริง ๆ  ผมก็จะบอกว่า

ที่เล่ามาทั้งหมด  ผมแต่งขึ้นจากความฝันทั้งสิ้น

แล้วผมก็ชอบเล่าความฝันในเรื่องนี้  ให้รุ่นน้องที่ผมมีโอกาสได้อบรมสั่งสอนเขาตามโอกาสอันสมควร  เพื่อเป็นกำลังใจและเป็นแนวทางให้คนทำงานบ้างเท่านั้น

แล้วคุณคิดว่า  ผมฝันแม่นไหมครับ

.................................

ปฏิจจชน ... คนที่ยังเป็นหนี้แผ่นดิน
บันทึกจากความทรงจำ (ความฝัน) ที่ไม่เคยลืมเลือน