เพศผู้ (male)

เพศเมีย (female)

นักดูนกส่วนใหญ่ที่ไม่ได้ติดตามข่าวสาร เกี่ยวกับอนุกรมวิธาน ย่อมหลีกเลี่ยงไม่ได้ที่จะถูกถาโถมด้วยข้อมูลใหม่ๆ ซึ่งเปลี่ยนความรู้ความเข้าใจเดิมเกี่ยวกับสายสัมพันธ์เชิงวิวัฒนาการของนกอย่างมหาศาล โดยเฉพาะอนุกรมวิธานแบบเดิมที่มีการจัดหมวดหมู่โดยอิงสัณฐานวิทยา พูดง่ายๆ ว่าชนิดที่มีรูปร่างหน้าตาคล้ายกันจะถูกจัดอยู่ในกลุ่มเดียวกัน ทุกวันนี้เราทราบกันดีว่าการสรุปตามลักษณะภายนอกอย่างเดียวนั้นมีโอกาสผิดพลาดสูงมาก

ศัพท์ทางอนุกรมวิธานที่ได้ยินกันมากที่สุดน่าจะเป็นคำว่า “วงศ์” หรือ family ซึ่งในที่นี้ไม่ได้หมายถึง “ครอบครัว” แบบเครือญาติที่มีพ่อ-แม่-ลูก แต่เป็นการแบ่งกลุ่มที่ประกอบไปด้วยสิ่งมีชีวิตต่างชนิดที่มีเชื้อสายใกล้ชิดกัน สัปดาห์นี้ขอแนะนำให้รู้จักกับนกเขนน้อยปีกดำ (Black-winged Flycatcher-shrike) สมาชิกวงศ์ Vangidae ซึ่งมีจำนวนชนิดไม่มาก แต่มีรูปร่างหน้าตาหลากหลายจนยากที่จะเชื่อว่านกเหล่านี้เป็นญาติกัน

เพศผู้ (male)

สมาชิกวงศ์นี้ส่วนใหญ่อยู่ในทวีปแอฟริกา มีจำนวนชนิดเยอะที่สุดบนเกาะมาดากัสการ์ ซึ่งพวกมันถูกเรียกรวมๆ ว่า vanga บางชนิดมีการวิวัฒนาการมาสำหรับล่าเหยื่อแบบเฉพาะเจาะจง ตั้งแต่ Helmet Vanga ซึ่งมีจะงอยปากใหญ่ยักษ์เพื่อล่าเหยื่อที่ขนาดใหญ่ ไปจนถึง Sickle-billed Vanga ซึ่งมีปากเรียวโค้ง สำหรับซอกซอนเข้าไปจับแมลงตามรูเล็กๆ วงศ์นี้พบในเอเชียเพียงแค่สามจำพวก ได้แก่ philentoma (ซึ่งถูกเรียกว่านกจับแมลง ทั้งที่ไม่ได้เป็นญาติกับนกจับแมลง) flycatcher-shrike (ถูกเรียกว่านกเขนน้อย โดยที่ไม่ใช่ญาตินกเขนเช่นกัน) และ woodshrike (นกเฉี่ยวดง) ผู้เขียนถือวิสาสะเรียกว่าวงศ์นกเฉี่ยวดง เพราะเป็นชื่อเฉพาะที่ไม่ซ้ำกับนกวงศ์อื่น และบอกถึงพฤติกรรมของนกป่านักโฉบแมลงกลุ่มนี้ได้ดี

นกเขนน้อยกลุ่มนี้ก็เหมือนนกเฉี่ยวดงขนาดจิ๋ว ชอบหากินรวมกันเป็นฝูงเล็กๆ ตามยอดไม้ในป่า ในไทยพบเฉพาะภาคใต้ตอนล่าง เพศผู้มีลำตัวด้านบนสีดำเหลือบ ตัดกับด้านล่างสีขาว ส่วนเพศเมียมีด้านบนสีน้ำตาลเข้ม ชื่อนกเขนน้อยปีกดำมาจากสีขาว-ดำคล้ายนกกางเขนบ้าน และไม่มีแถบปีกแบบนกเขนน้อยปีกแถบขาว (Bar-winged Flycatcher-shrike) ในอดีตพวกมันเคยถูกเข้าใจผิดว่าเป็นญาตินกเฉี่ยวบุ้ง (cuckooshrikes)

แต่อนุกรมวิธานไม่ได้ซับซ้อนยุ่งยากอย่างที่คิด นกเขนน้อยปีกดำมีญาติต่างทวีปชื่อ African Shrike-flycatcher ที่มีหน้าตาคล้ายกันมาก เพศผู้มีสีสันเหมือนกันราวกับฝาแฝด เดิมถูกจัดอยู่ในวงศ์ batis ซึ่งข้อมูลปัจจุบันชี้ว่าไม่ใช่ญาติกัน ดีเอ็นเอของ shrike-flycatcher แท้จริงแล้วใกล้กับ flycatcher-shrike มากทีเดียว

เพศเมีย (female)

เพศผู้ โตไม่เต็มวัย (immature male)