คนรัสเซียในเขตเมืองส่วนมากจะอาศัยอยู่ตามอพาร์ตเม้นต์เป็นหลัก ซึ่งก็เป็นแบบนี้มานมนานแล้วครับ นัยว่าเพื่อทำให้ระบบการจัดการภายในเมือง การจัดผังเมืองสามารถทำได้ง่ายขึ้น

และเพื่อแก้ปัญหาความอุดอู้ เมื่อต้องอยู่แต่ในอพาร์ตเม้นต์  คนรัสเซียจึงนิยมไปสร้างบ้านพักในเขตนอกเมืองอีกหลังหนึ่งต่างหาก เพื่อเอาไว้พักผ่อน ผ่อนคลายจากบรรยากาศจำเจของ อพาร์ตเม้นต์ เพื่อให้ได้สัมผัสกับผืนดิน ต้นไม้ ใบหญ้า สายลม แสงแดด และสายน้ำกับเขาบ้าง

ในยุคโซเวียตมีการก็แบ่งอพาร์ตเม้นต์ออกเป็น 3 สไตล์ใหญ่ๆตามรูปลักษณ์ของมัน คือสไตล์ สตาลินก้า , ครุชชอฟก้า และ เบรชเนฟก้า ซึ่งจริงๆแล้วก็แบ่งตามยุคของผู้นำ คือสตาลิน , ครุชชอฟ และ เบรชเนฟ นั่นเอง

แต่วันนี้ ผมขอพูดถึงสไตล์เดียวก่อนครับ คือสไตล์ครุชชอฟก้า (Khrushchyovka ) เนื่องจากเป็นสไตล์ที่ได้รับความนิยม และมีการสร้างกันอย่างแพร่หลายที่สุด

แต่ก่อนจะไปยังอพาร์ตเม้นต์สไตล์ครุชชอฟก้า ก็สมควรจะต้องพูดถึงสไตล์ก่อนหน้านั้น คือสไตล์สตาลินก้ากันเล็กน้อย เพื่อเราจะได้เห็นภาพความแตกต่างของอพาร์ตเม้นต์ 2 สไตล์นี้

อพาร์ตเม้นต์สไตล์สตาลินก้า ก็เกิดในยุคสตาลินครองเมืองนั่นแหละครับ อพาร์ตเม้นต์แบบนี้ยังใช้หลักการก่อสร้างแบบเดิมๆที่เรานิยมทำกันอยู่นี่แหละครับ คือการก่ออิฐโบกปูนธรรมดาๆ สตาลินก้า มีความสูงแค่ 4 ชั้น และมีพื้นห้องเป็นไม้ มีเพดานค่อนข้างสูง มีห้องน้ำห้องครัวในตัว อพาร์ตเม้นต์แบบนี้ให้ความรู้สึกที่ไม่คับแคบเกินไปนัก แถมยังมีระเบียงด้านหน้า ส่วนการตกแต่งภายนอก ผมก็ถือว่ามีสไตล์ทีเดียว

สตาลินก้า

แต่ปัญหาก็คือ อพาร์ตเม้นต์แบบสตาลินก้านั้น สร้างได้ช้า เพราะการก่อสร้างใช้เทคโนโลยี และเทคนิคการก่อสร้างแบบดั้งเดิม นอกจากนั้น มันก็ยังใช้งบมาก ไม่ทันกับความต้องการของประ เทศที่ต้องการขยายชุมชนเมืองออกไปอย่างรวดเร็ว

พอปลายยุคสตาลิน ก็จึงเริ่มมีการมีการพูดถึงการก่อสร้างอพาร์ตเม้นต์สไตล์ใหม่ ซึ่งต่อมา มันก็ได้ชื่อว่าสไตล์ครุชชอฟก้า

ตอนมาเรียนที่โซเวียต ตอนแรกผมถูกส่งไปอยู่ที่กรุงเคี๊ยฟ เมืองหลวงของยูเครน เราถูกส่งไปพักที่”เมืองนักศึกษา” ของมหาวิทยาลัย เมืองมหาวิทยาลัยที่ว่านี้ เป็นอาคารหอพักใหญ่น้อยราว 10 กว่าตึก สร้างเรียงกันเป็นรูปวงกลม ตรงกลางเว้นที่ว่างขนาดใหญ่ประมาณ 2 สนามฟุต บอลเอาไว้สำหรับการเล่นกีฬาหรืออื่นๆ  

แต่ถ้าดูสภาพหอพักในเมืองมหาวิทยาลัย ก็จะเห็นการพัฒนาการของมันได้ดี เพราะหอแรกๆ คือตั้งแต่หอ 2 ขึ้นไป เห็นปุ๊ปก็รู้ว่าต้องสร้างมาก่อน เพราะมันเป็นอาคารรูปกล่องแนว นอน รูปร่างเหลี่ยมๆ เรียบๆไม่มีอะไรโดดเด่น มีความสูงแค่ 5 ชั้น แต่ละห้องไม่มีระเบียง เมื่อเข้าไปดูภายใน ก็ไม่มีอะไรเช่นกัน ไม่มีลิฟต์ ห้องน้ำในแต่ละห้องพักก็ไม่มี โดยห้องล้างหน้า ( ห้องซักล้าง ) และห้องส้วมจะไปอยู่ที่ด้านปลายทั้งสองด้านของแต่ละชั้น ส่วนห้องครัวอยู่ติดกับบันได ซึ่งขึ้นมาจากตรงกลางอาคาร สำหรับห้องอาบน้ำอยู่ชั้นใต้ดิน ห้องพักก็เรียงกันเป็นพรึ่ด 2 ฝั่ง หันหน้าเข้าหากัน

ผมว่านี่แหละครับคืออาคารแบบ ครุชชอฟก้า ขนานแท้และดั้งเดิม

ส่วนหอพักที่สร้างในยุคต่อมา ซึ่งอยู่ด้านท้ายๆของเมืองมหาวิทยาลัย ก็เป็นหอแบบแนวตั้ง คือมีความสูงมากกว่าความยาว และมีสิ่งอำนวยความสะดวกครบถ้วนตามยุคตามสมัย รวมถึงลิฟต์ เพราะอาคารสูงเกินกว่าจะเดินขึ้นลงชั้นบนโดยไม่ปวดขาเสียก่อน

ลักษณะเด่นของอาคารอพาร์ตเม้นต์ครุชชอฟก้า จะมีความสูงไม่เกิน 5 ชั้นครับ ต่ำสุดก็คือ 3 ชั้น ราคาค่าก่อสร้างอาคาร ดูแล้วก็น่าจะต่ำมาก และความรวดเร็วในการก่อสร้างก็น่าจะสูงมาก เพราะมันเป็นการเอาแผ่นปูนที่หล่อขึ้นมาเรียบร้อย หรือยกห้องทั้งห้อง มาแปะๆเข้าด้วยกัน มันไม่มีมุมโค้งมุมเว้าให้ช่างก่อสร้างต้องยุ่งยากใจ แทบทุกจุดมีแต่เหลี่ยมกับเหลี่ยม แทบไม่มีการตกแต่งเพื่อความสวยงามฟุ่มเฟือยอะไรเลย

ตามประวัติบอกว่า ตั้งแต่ช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 โซเวียตได้คิดหาวิธีสร้างอาคารที่อยู่อาศัยที่มีค่าใช้จ่ายต่ำ แต่ทำได้รวดเร็วมาระยะหนึ่งแล้ว เพื่อเร่งสร้างที่อยู่อาศัยในเมืองใหญ่ให้กับประชาชน นอกจากนั้นโซเวียตก็เห็นว่าคู่กัดอมตะอย่างสหรัฐ มีปัญหาเรื่องที่อยู่อาศัยมาก ถึงกับมีปัญหาพวกคนไร้บ้าน ที่ต้องไปนอนตามข้างถนนมากมาย ถ้าโซเวียตแก้ปัญหาเรื่องที่อยู่อาศัยได้ ก็จะถือว่าล้ำหน้าสหรัฐไปได้อีกเรื่องหนึ่ง

และแล้ว ในการประชุมของบรรดาสถาปนิกต้นปี 1950 ครุชชอฟ ในฐานะผู้อำนวยการพรรคคอมมิวนิสต์สาขากรุงมอสโก ซึ่งเป็นผู้ดูแลการประชุมก็ประกาศเรื่องเทคโนโลยีใหม่ ที่จะนำมา ใช้แทนการก่ออิฐฉาบปูน ที่ต้องใช้แรงงานมาก และชักช้า โดยเทคโนโลยีใหม่นี้สามารถสร้างอาคารได้รวดเร็ว และราคาถูก ซึ่งในอีก 3-4 ปีต่อมาก็มีการสร้างโรงงานคอนกรีตขึ้น 2 แห่งในกรุงมอสโกและจากการทดสอบเทคนิคใหม่ที่นี่ พวกเขาสรุปว่า ระบบการหล่อแผ่นคอนกรีตที่โรงงาน หรือทำเป็นห้อง แล้วนำไปติดตั้งในสถานที่ก่อสร้างเป็นระบบที่ดีกว่าระบบอื่นที่คิดกันขึ้นมาในตอนนั้น

ปี 1961 K – 7 ซึ่งเป็นดีไซน์ของอาคารครุชชอฟก้า ที่ถือว่าเป็นแบบคลาสสิก เพราะมีการนำมาสร้างกันอย่างกว้างขวาง ก็ถูกเปิดตัวออกมาหลังการทดสอบเป็นเวลาหลายปี  K – 7 เป็นอาคารขนาด 5 ชั้น เพราะในยุคนั้นลิฟต์เป็นอะไรที่ถือว่าแพง และใช้เวลามากในการสร้าง ขณะเดียวกัน มาตรฐานด้านสุขภาพและความปลอดภัยของประเทศ ก็บอกว่าอาคารที่ไม่มีลิฟต์ ควรมีความสูงไม่เกิน 5 ชั้น ดังนั้น K – 7 จึงสูงแค่ 5 ชั้น

ระหว่างปี 1961 – 1968 ในกรุงมอสโกแห่งเดียวมีการสร้างอาคารแบบนี้มากถึง 64,000 หลัง รวมพื้นที่ใช้สอย 3 ล้านตารางเมตร แต่ต่อมา จากปัญหาพื้นที่สร้างอาคารไม่เพียงพอ จึงมีการเพิ่มความสูงของอาคารเป็น 9-12 ชั้น ครุชชอฟก้าจึงไม่เป็นครุชชอฟก้าอีกต่อไป ครุชชอฟก้าขนาด 5 ชั้น ในกรุงมอสโกถูกหยุดสร้างไปในปี 1971 แต่ในที่อื่นๆของประเทศทั่วประเทศ มันก็ยังคงถูกสร้างกันต่อมาเรื่อยๆตลอดยุคคอมมิวนิสต์

จริงๆแล้ว ครุชชอฟ หวังให้ครุชชอฟก้าเป็นที่อยู่อาศัยของประชาชนเพียงแค่ชั่วคราวเท่านั้น หลังจากอะไรลงตัวแล้ว ก็จะสร้างอะไรที่มันดีกว่านี้มาทดแทน แต่หลายล้านตึกตอนนี้ก็ยังถูกใช้งานอยู่ แม้ว่าตามหลักการแล้ว พวกมันถือว่าหมดอายุแล้วก็ตาม
นอกจากนั้น ความนิยมในอาคารประเภทนี้ยังระบาดไปยังกลุ่มประเทศสังคมนิยมในยุโรปตะวันออกอีกด้วย

ครุชชอฟก้า ที่ใช้เป็นอพาร์ตเม้นต์ยุคแรกๆ ผมคิดว่าน่าจะใช้ระบบห้องน้ำห้องส้วม รวมทั้งครัวเป็นระบบส่วนรวม แต่ต่อมาก็จะมีห้องน้ำห้องส้วมและครัวในตัวด้วย แต่ทุกอย่างจะเล็กและดูคับแคบไปหมดเพื่อประหยัดพื้นที่ใช้สอย สวนทางกับการเป็นคนตัวใหญ่ของคนรัสเซีย อย่างห้องครัว ที่คนโซเวียตใช้เป็นห้องกินอาหารด้วยนั้น มีขนาดแค่ 6 ตารางเมตรเท่านั้น ส่วนห้อง น้ำห้องส้วม ก็สร้างสำเร็จมาจากโรงงาน แล้วก็นำมาหย่อนใส่ลงไปในอาคารที่กำลังก่อสร้าง ก่อน ที่ช่างจะแค่เชื่อมต่อท่อต่างๆเข้าด้วยกันเท่านั้น

ตามปกติอพาร์ตเม้นต์ครุชชอฟก้าขนาด 1 ห้องนอนจะมีพื้นที่ใช้สอย 30 ตารางเมตร , 2 ห้อง นอนจะมี 44 ตางเมตร และ 3 ห้องนอน จะมี 60 ตารางเมตร

แม้จะดูไม่น่ามอง และขาดรสนิยม แต่ครุชชอฟก้า ก็สามารถแก้ปัญหาการขาดแคลนที่อยู่อา ศัยของประชาชนได้เป็นอย่างดี จากความรวดเร็วสุดขีดในการก่อสร้าง และงบประมาณการก่อสร้างที่ต่ำมาก แบบแปลนเดียวกัน มักถูกนำใช้สร้างอาคารอพาร์ตเม้นต์หลายสิบหลัง ทำให้พวกมันมากมายหน้าตาท่าทางเหมือนกันอย่างกับแกะ

เรื่องนี้ทำให้ในโซเวียตจึงมีหนังตลกเรื่องหนึ่ง ซึ่งเก่ามากแล้ว แต่ผู้คนยังชื่นชอบกันจนถึงทุกวันนี้ หนังเรื่องนี้หยิบเอาเรื่องความเหมือนกันของอพาร์ตเม้นต์ในโซเวียตมาล้อเลียน โดยในหนัง คนเมาคนหนึ่ง เกิดผลัดหลงไปยังอีกเมืองหนึ่งเพราะความเมา และได้พยายามเข้าไปยังอพาร์ตเม้นต์ ของคนอื่น เพราะคิดว่าเป็นของตัวเอง เนื่องจากทุกอย่างของอาคาร เหมือนกันไปเสียหมด

ฉลองบ้านใหม่

เบรชเนฟก้า