รายงานเศรษฐกิจรายไตรมาส ฉบับที่ 50/2559

แนวโน้มเศรษฐกิจไทยในครึ่งหลังของปี 2559

Soft Landing หรือ Hard Landing

บริษัทไทยวิจัยและฝึกอบรมจำกัด

26 กรกฎาคม 2559

พื้นฐานของเศรษฐกิจไทย (Economic Fundamentals) ยังคงอ่อนแอเหมือนที่ผ่านมาหลายไตรมาส  ประการแรก  เศรษฐกิจไทยเป็นเศรษฐกิจที่พึ่งพาความต้องการการบริโภคจากนอกประเทศเป็นหลัก  ด้วยภาคการส่งออกสินค้าและบริการ (Exports of Goods and Services) มีสัดส่วนกว่า 70% ของ GDP ดังนั้นเศรษฐกิจไทยจึงผันผวนโดยตรงตามภาวะเศรษฐกิจโลก ประการที่สอง ผู้บริโภคส่วนใหญ่ของประเทศมีการออมไม่เพียงพอทำให้ความต้องการการบริโภคภายในประเทศ (Domestic Consumption) ผันแปรตามความสามารถในการกู้ยืมและภาวะสภาพคล่อง ประการสุดท้าย การบริโภคและการลงทุนภาครัฐมีสัดส่วนเพียง 18.5% ของ GDP   อีกทั้งเกือบ 80% ของงบประมาณแผ่นดินเป็นงบรายจ่ายประจำ ทำให้ความสามารถในการใช้นโยบายการคลังมีจำกัด ด้วยโครงสร้างเศรษฐกิจที่มีตำหนิดังกล่าว      เศรษฐกิจไทยจึงเป็นเศรษฐกิจที่ประสบความผันผวนสูงและยากที่จะเติบโตได้อย่างยั่งยืนหากไม่ได้รับการแก้ปัญหาโครงสร้าง

แม้พื้นฐานของเศรษฐกิจไทยยังไม่เอื้อต่อการฟื้นตัว หากไม่เกิดวิกฤติเศรษฐกิจ/การเมืองจากภายนอกประเทศ คาดว่าเศรษฐกิจไทยจะสามารถคงระดับการเติบโตได้ที่ราว 2.5 – 3.0 % ในปี 2559 ตามที่ได้เคยประมาณการในการวิเคราะห์ครั้งก่อนหน้า ซึ่งได้ประมาณการไว้ว่าอัตราการขยายตัวของ GDP เฉลี่ยของปี 2559 จะอยู่ที่ 2.7% ในการวิเคราะห์ครั้งนี้จะคงตัวเลขการประมาณการดังกล่าวไว้เนื่องจากพื้นฐานของเศรษฐกิจไทยมิได้มีการเปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญจากการวิเคราะห์ครั้งก่อน แม้มีการปรับตัวที่ดีขึ้นบ้างของตัวเลขเศรษฐกิจบางตัว  เช่นการบริโภคสินค้าคงทนและจำนวนนักท่องเที่ยว แต่เห็นชัดว่าเป็นการปรับตัวชั่วคราวที่เป็นผลจาก Pent-up Demand ของการชะลอตัวการบริโภคสินค้าดังกล่าวหลายไตรมาส  การวิเคราะห์ครั้งนี้จะไม่มีเหตุผลอันควรที่จะปรับการประมาณการเศรษฐกิจในภาครวมและรายไตรมาส  หากแต่จะมีการปรับตัวเลขเศรษฐกิจของไตรมาสที่ 1 ตามตัวเลขจริงที่ได้ประกาศของสำนักงานคณะกรรมการสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติล่าสุด แต่ตัวเลขจริงนี้มีความแตกต่างจากการประมาณการเดิมเพียงเล็กน้อย จึงไม่กระทบการประมาณการอัตราการขยายตัวของ GDP ในภาพเฉลี่ยของปี ตารางสรุปอัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจรายไตรมาสปรากฎในตารางที่ 1 ข้างล่างนี้

ตารางที่ 1: การประมาณการอัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจรายไตรมาสของปี 2559                                                                                                                                                                                                                              (เปอร์เซ็นต์)

แม้พื้นฐานและแนวโน้มของเศรษฐกิจไทยจะไม่มีการเปลี่ยนแปลง  แต่จะมีประเด็นที่จะต้องพึงระวังสำคัญเพิ่มเติมจากการวิเคราะห์ครั้งก่อนหน้าคือความเสี่ยงของปัญหาทางเศรษฐกิจและการเมืองจากภายนอกประเทศ    ประเด็นความเสี่ยงที่จะต้องจับตามองคือ (1) วิกฤติเศรษฐกิจของประเทศจีน เศรษฐกิจไทยมีความผูกพันกับเศรษฐกิจจีนอย่างมากทั้งด้านการค้า การท่องเที่ยว และการลงทุน การเปลี่ยนแปลงทั้งทางบวกและทางลบของเศรษฐกิจจีนจะกระทบกับเศรษฐกิจไทยโดยตรง เศรษฐกิจจีนมักถูกมองว่าเป็นเศรษฐกิจที่พึ่งพาการส่งออกเป็นหลัก  ดังนั้น การชะลอตัวของเศรษฐกิจจีนตามภาวะเศรษฐกิจโลกจึงเป็นไปตามความคาดหมาย  ไม่มีอะไรน่ากังวล    แต่แท้จริงแล้วการส่งออกสินค้าและบริการมีสัดส่วนเพียง 22% ของ GDP จีน (เคยสูงสุดที่ 40% ของ GDP ในปี 2549) หลังจากวิกฤติการเงินโลกในปี  2550  จีนได้เปลี่ยนโครงสร้างทางเศรษฐกิจจากการพึ่งพาการส่งออก (Export Oriented) เป็นการพึ่งพา Domestic Demand ผ่านการเร่งการลงทุนภาครัฐและการขยายตัวของสินเชื่อภาคเอกชน ซึ่งประมาณการว่ามีการลงทุนจากรัฐบาลกลางและรัฐบาลท้องถิ่นกว่า 21 ล้านล้านหยวนในช่วงดังกล่าว การกระตุ้นเศรษฐกิจอย่างรุนแรงท่ามกลางการชะลอตัวของเศรษฐกิจโลก ผลักให้เศรษฐกิจจีนเข้าสู่ภาวะฟองสบู่ โดยเห็นได้ชัดจากการลดลงของการใช้กำลังการผลิต (Capacity Utilization) ที่ลดลงจากระดับ 80% ก่อนมีการกระตุ้นการลงทุน เป็นระดับ 60% ภายในระยะเวลาเพียง 4 ปี (ผลการศึกษาของ IMF ในปี 2555) แทนที่รัฐบาลจีนจะปล่อยให้เศรษฐกิจ Soft Landing ตามที่ควรจะเป็นเพื่อแก้ไขปัญหากำลังการผลิตล้น (Over Capacity) รัฐบาลกลับกระตุ้นเศรษฐกิจอย่างต่อเนื่องผ่านการบริโภคภาคเอกชน   จนนำไปสู่วิกฤติการลงทุนในตลาดหลักทรัพย์ในเดือนกรกฎาคมของปี 2558

เพื่อพยุงให้ภาคเอกชนของจีนยังบริโภคต่อเนื่อง รัฐบาลจีนสมยอมให้มีการขยายตัวอย่างรวดเร็วของสินเชื่อส่วนบุคคลนอกระบบที่เรียกว่า Peer to Peer Lending (P2P) ซึ่งเป็นการกู้ยืมผ่านระบบอินเตอร์เนต (On-line Lending) และไม่ได้ถูกควบคุมโดยธนาคารกลาง ด้วยบริษัทดังกล่าวไม่ใช่สถาบันการเงิน  แม้จะไม่มีตัวเลขของการปล่อยสินเชื่อประเภทนี้อย่างเป็นทางการ   เนื่องจากบริษัทไม่ต้องรายงานตัวเลขและบริษัทประเภทนี้คาดว่ามีกว่า 2 พันบริษัท แต่มีการประมาณโดยสำนักวิจัยท้องถิ่นว่าในปี 2558 ที่ผ่านมามีการปล่อยกู้ผ่านระบบนี้ราว 41 ล้านล้านหยวน หรือเติบโต 13 เท่าในระยะเวลา 4 ปี ซึ่งยอดการปล่อยสินเชื่อประเภทนี้สูงกว่าการปล่อยกู้ในสหรัฐอเมริกาถึง 5 เท่า มีการประมาณการต่อว่าการปล่อยสินเชื่อประเภทนี้ได้เพิ่มขึ้นอีกมากหลังการล่มสลายของตลาดหลักทรัพย์เมื่อเดือนมิถุนายน 2558 เนื่องจากมีการย้ายเงินลงทุนจากตลาดทุนมาสู่ระบบ P2P ที่ให้ผลตอบแทน 9%  ที่น่าเป็นห่วงอย่างยิ่งคือมีการคาดการณ์ว่าราว 75% ของบริษัทสินเชื่อนอกระบบ P2P ณ ขณะนี้กำลังประสบปัญหาทางการเงินจากภาวะหนี้เสีย

จากการวิเคราะห์จะเห็นว่าความเสื่ยงจากฟองสบู่ของเศรษฐกิจจีนเป็นสิ่งที่จะละเลยไม่ได้และมีความเป็นไปได้สูงที่ฟองสบู่จะแตกจนอาจนำไปสู่การไหลของของเงินทุนต่างประเทศอย่างฉับพลัน ความเสี่ยงนี้เป็นผลมาจากการเร่งลงทุนที่ไม่สอดคล้องกับความต้องการทางเศรษฐกิจและการกระตุ้นการบริโภคผ่านสินเชื่อส่วนบุคคลที่ไร้การควบคุม แม้ฟองสบู่จีนจะยังไม่แตกและรัฐบาลจีนยังยืนยันตัวเลขการเติบโตทางเศรษฐกิจที่ 6.5%  แต่นักลงทุนต่างชาติเริ่มกังวลอย่างเห็นได้ชัด โดยในปี 2558 มีการไหลออกของเงินทุนสูงถึง 8 แสนล้านเหรียญสหรัฐ ทำให้ ณ เดือนมิถุนายน 2559 ประเทศจีนมีเงินทุนสำรองระหว่างประเทศลดลงเหลือ 3.21 ล้านล้านเหรียญสหรัฐ จากที่เคยมีเงินทุนสำรองถึง 3.99 ล้านล้านหยวนในเดือนมิถุนายน 2556

(2) วิกฤติการเงินในประชาคมเศรษฐกิจยุโรป จากการชะลอตัวของเศรษฐกิจยุโรปต่อเนื่องตั้งแต่วิกฤติการเงินโลกปี ค.ศ. 2007 ส่งผลให้ปัญหาหนี้เสียของธนาคารพาณิชย์ในประชาคมเศรษฐกิจยุโรปเพิ่มพูนขึ้นจนใกล้ขั้นวิกฤติ เหตุการณ์นี้ไม่ได้จำกัดเฉพาะประเทศที่ประสบภาวะวิกฤติแล้ว เช่น ประเทศไอซ์แลนด์ ประเทศกรีซและประเทศสเปน ประเทศที่กำลังเข้าสู่ภาวะวิกฤติคือประเทศอิตาลี (อิตาลีมีขนาดของเศรษฐกิจอันดับที่ 8 ของโลก และอันดับที่ 3 ของยุโรปหากไม่นับรวมสหราชอาณาจักรอังกฤษ) ที่ระบบธนาคารพาณิชย์มีหนี้เสียกว่า 17% คิดเป็นมูลค่าประมาณ 4 แสนล้านเหรียญสหรัฐ ที่น่าเป็นห่วงคือธนาคารพาณิชย์ของอิตาลีได้ขายตราสารหนี้ด้อยสิทธิ์ (Sub-ordinated bonds) ให้แก่ประชาชนเป็นจำนวนมาก         ดังนั้น การล่มสลายของระบบธนาคารพาณิชย์จะกระทบผู้บริโภคเป็นวงกว้าง และอาจเป็นชนวนของวิกฤติการเงินโลกรอบใหม่ นอกจากปัญหาของธนาคารพาณิชย์ในอิตาลีแล้ว ยังมีข่าวลือเป็นระยะๆ ของปัญหาการขาดทุนระดับเดียวกับ Lehman Brothers จากการลงทุนของธนาคารพาณิชย์หลักของประเทศเยอรมันนีคือ Deutsche Bank ความเสี่ยงนี้แม้ค่อนข้างจะชัดเจน แต่เชื่อว่าธนาคารกลางยุโรปจะเข้าช่วยเหลือสถาบันการเงินที่มีปัญหา โดยคาดว่าจะเพิ่มทุนให้ธนาคารพาณิชย์ที่ประสบปัญหาเหล่านี้ที่ต้องการเงินทุนรวมกันประมาณ 5 แสนล้านเหรียญสหรัฐ อย่างไรก็ดี ความคิดเห็นนี้เป็นความเชื่อก่อนที่จะทราบผลการลงคะแนนเสียงออกจากสมาชิกภาพประชาคมเศรษฐกิจยุโรปของประเทศอังกฤษ    ทำให้เป็นที่แน่นอนว่าอังกฤษจะไม่รับภาระการเข้าเพิ่มทุนของสถาบันการเงินยุโรป เมื่อประเทศอังกฤษที่มีขนาดเศรษฐกิจเป็นอันดับที่ 2 ของยุโรปไม่ร่วมเข้าช่วยเหลือ และอาจมีผลให้สมาชิกของ EU บางประเทศ โดยเฉพาะสมาชิกประเทศในแถบสแกนดิเนเวียนไม่ต้องการรับภาระนี้เช่นกัน

(3) การล่มสลายของประชาคมเศรษฐกิจยุโรป การลงคะแนนเสียงออกจากการเป็นสมาชิกของประชาคมเศรษฐกิจยุโรป (BritExit) ของสหราชอาณาจักรอังกฤษในเดือนมิถุนายนที่ผ่านมา นอกจากจะมีผลให้เศรษฐกิจของอังกฤษและสหภาพยุโรปชะลอตัวในระยะสั้นแล้ว เนื่องจากขาดความชัดเจนในการปรับตัวของอังกฤษและผลกระทบจริงต่อเศรษฐกิจยุโรป ยังจะเกิดคำถามถึงความเป็นไปได้ของการล่มสลายของสหภาพยุโรปจากการออกจากสมาชิกภาพของประเทศสมาชิกอื่น เช่น เดนมาร์ก กรีซ สเปน และอาจจะรวมถึงอิตาลีหากประเทศเข้าสู่วิกฤติการเงิน ซึ่ง European Union (EU) อาจจะเปลี่ยนสภาพจาก Single Market Economy ไปเป็นกลุ่มการค้าหรือ Common Market ตามรูปแบบของ European Economic Community (EEC) การเปลี่ยนสภาพของประชาคมเศรษฐกิจยุโรปจะมีผลอย่างรุนแรงต่อการเคลื่อนไหวของเงินทุนต่างประเทศด้วยเงินยูโรจะหมดสภาพของการเป็นเงินสกุลหลักของโลก ทำให้เงินทุนต้องเคลื่อนย้ายไปหา Safe Haven และ Safe Assets การเคลื่อนไหวของเงินทุนขนาดมหาศาลระหว่างประเทศนี้จะทำให้เกิดความปั่นป่วนต่อตลาดเงินและตลาดทุนทั่วโลกในระดับที่ไม่เคยเห็นมาก่อน ความเสี่ยงของการสลายตัวของประชาคมเศรษฐกิจยุโรปนี้จะยังขาดความชัดเจน แต่ปัญหาการก่อการร้ายที่ทวีความรุนแรงและกระจายไปสู่ประเทศสมาชิกอาจมีผลสำคัญที่จะกระตุ้นให้หลายประเทศพิจารณาการออกจากการเป็นสมาชิกภาพเพื่อลดแรงกดดันของการรับผู้อพยพจากตะวันออกกลาง

(4) ความเสี่ยงของ Liquidity Overhang จากการที่ธนาคารกลางของหลายประเทศเศรษฐกิจหลักของโลกได้ทำการเพิ่มสภาพคล่องให้แก่ระบบการเงินเป็นจำนวนเงินมหาศาล โดยมุ่งหวังที่จะกระตุ้นการบริโภคและการลงทุน แต่สภาพคล่องจำนวนมหาศาลนี้กลับมิได้ถูกนำไปลงทุนในภาคการผลิตที่เป็น Productive Sector ตามที่คาดหวังทางทฤษฎี แต่กลับถูกนำไปใช้ใน Non-Productive Sector เช่น ภาคอสังหาริมทรัพย์และการเก็งกำไรในสินทรัพย์เสี่ยง โดยจะเห็นได้ว่าภาคการผลิตของโลกแทบไม่มีการเคลื่อนไหว ดัชนีการผลิตสินค้าโลก (Final Products Industrial Production Index) ของเดือนพฤษภาคมที่ผ่านมา คงที่ที่ระดับ 100.1 ซึ่งเป็นระดับเดียวกับค่าเฉลี่ยการผลิตของปีคศ. 2012 และ World Capacity Utilization อยู่ที่ระดับ 74.9% ซึ่งต่ำกว่าค่าเฉลี่ยระหว่างปี คศ. 1972-2015 ที่อยู่ระดับ 80% สภาพคล่องที่ถูกนำมาใช้อย่างผิดวัตถุประสงค์นี้ทำให้เกิดภาวะฟองสบู่ในภาคการเงินและอสังหาริมทรัพย์

ความเสี่ยงทั้ง 4 ประการที่กล่าวมาทำให้การคาดการณ์แนวโน้มของเศรษฐกิจไทยอย่างแม่นยำเป็นไปได้ยาก ด้วยไม่ว่าความเสี่ยงใดเป็นจริงขึ้นมา เศรษฐกิจไทยจะได้รับผลกระทบอย่างรุนแรงจาก (1) การไหลออกของเงินทุนต่างประเทศ ซึ่ง ณ สิ้นเดือนมิถุนายนต่างชาติถือครองตราสารหนี้ไทย 7.2 แสนล้านบาท ซึ่งสูงกว่าสภาพคล่องส่วนเกิน (Excess Liquidity) ที่มีอยู่ในระบบเพียง 5 หมื่นล้านบาทหลายเท่า (2) การลดลงของการส่งออกสินค้าจากวิกฤติเศรษฐกิจโลก และ (3) การลดลงของจำนวนนักท่องเที่ยว โดยเฉพาะจากประเทศจีนและยุโรป ซึ่งในไตรมาส 1 ที่ผ่าน การเพิ่มขึ้นของรายได้จากภาคบริการที่ขยายตัวถึง 18.8%เป็นปัจจัยสำคัญที่ผลักดันให้เศรษฐกิจสามารถขยายตัวได้เกิน 3% ในไตรมาสดังกล่าว

การวิเคราะห์ครั้งนี้ตั้งสมมุติฐานว่าความเสี่ยงทั้ง 4 ประการไม่เกิดขึ้น และเศรษฐกิจโลกจะชะลอตัวแบบ Soft Landing ทำให้แนวโน้มของเศรษฐกิจไทยชะลอตัวตามการวิเคราะห์ในครั้งก่อนหน้า กล่าวคือมีอัตราการเติบโตทางเศรษฐกิจรายไตรมาสตั้งแต่ไตรมาสที่ 2 อยู่ที่ 2.8%, 2.6% และ 2.3% ตามลำดับ และมีอัตราการเติบโตเฉลี่ยทั้งปีที่ 2.7%

ปัจจัยบวก

• สภาพคล่องที่ยังไม่ขาดแคลน

• อัตราเงินเฟ้อที่อยู่ในระดับต่ำ

• เศรษฐกิจจีนยังเติบโตในระดับที่ดี ทำให้การท่องเที่ยวของไทยเติบโตต่อเนื่อง

• รัฐบาลตั้งงบประมาณปี 2560 สูงขึ้น โดยมีงบประมาณรายจ่าย 2.733 ล้านล้านบาท และมีการขาดดุลงบประมาณ 3.9 แสนล้านบาท

ปัจจัยลบ

• รัฐไม่สามารถกระตุ้นเศรษฐกิจได้เต็มที่จากข้อกำหนดด้านเพดานเงินกู้ยืม

• การบริโภคภาคเอกชนที่ลดลงจากภาระหนี้สินและรายได้ภาคการเกษตร

• ภาคการผลิตชะลอการผลิตจากแนวโน้มการส่งออกที่ไม่สดใส

• ความไม่พอใจต่อการบริหารของรัฐบาลที่ไม่สามารถบริหารเศรษฐกิจได้ตามเป้าหมายอาจนำไปสู่วิกฤติทางการเมือง

ตารางสรุปเครื่องชี้วัดเศรษฐกิจ

• + มากขึ้นหมายถึงอัตราเงินเฟ้อสูงขึ้น

หมายเหตุ : รายงานเศรษฐกิจฉบับนี้เป็นรายงานที่บริษัท ไทยวิจัยและฝึกอบรม จำกัด จัดทำขึ้นเพื่อเสนอต่อกลุ่มทีซีซีเป็นรายไตรมาส

บริษัท ไทยวิจัยและฝึกอบรม จำกัด