แต่ก็ขอแนะจำให้ลองเดินบนฐานปะทักษิณชั้นสองขององค์พระปฐมเจดีย์ที่นั่นจะมีพิพิธภัณฑ์ของวัด เป็นที่เก็บรวบรวมศิลปโบราณวัตถุมากมาย และแปลกตา แปลกใจ แปลกประหลาดก็มากโขอยู่

         ในช่วงรัชกาลที่ 4 วัตถุโบราณจำนวนมากถูกเคลื่อนย้ายและบูรณะตามสมัยนิยม ซึ่งก็ไม่ได้เก็บเรื่องราวทาง"วิทยาศาสตร์" ไว้ซักเท่าใดนัก แต่กก็ยังดีที่เรายังสามารถพบเห็นเสาพระธรรมจักรเป็นจำนวนมาก ที่สำคัญ เป็นเสาที่ตั้งขึ้นตามแบบของอินเดียโบราณไม่ผิดเพี้ยน และใช้วัสดุจากอินเดีย จึงเชื่อได้ว่านำเข้ามาในยุคแรก ๆ ของการครอบครองสุวรรณภูมิโดยสถานีการค้าหรืออาณานิคมของกรีก - อินเดียในยุคต้น

          พระประโทนเจดีย์ มีการสร้างปรางค์(ขาว)ค่อมทับไว้ตามคติความเชื่อต่อจากรัชกาลที่ 4 ที่ทรงวินิจฉัยเจดีย์ร้างนอกเมืองของนครปฐมโบราณว่า ในสมัยหนึ่งมีการสร้างปรางค์อยู่ด้านบน ซึ่งปรางค์ดังกล่าวเป็นไปได้ที่ "อาจจะ" เป็น "ปราสาท" แบบศิลาแลงที่สร้างขึ้นใหม่ทับองค์เจดีย์เดิมในราวพุทธศตวรรษที่ 18 เช่นเดียวกับที่พบที่ราชบุรี พงตึก โกสินารายณ์และกำแพงแลง

          หลักฐานอิทธิพลของอโรคยศาลาถูกปิดตายไปพร้อมกับปริศนา ด้วยการสร้างพระมหาสถูปอันเป็นปฐมครอบทับเชื่อมโยงกับความเชื่อของการเผยแพร่พระศาสนาและผสมกับนิทานพระยากง พระยาพาน กลายมาเป็นการประมวลประวัติศาสตร์ใหม่จัดเป็นเรื่องราว และกลายเป็นภาพเขียนฝาผนังในวิหารด้านด้านหนึ่งของระเบียงคด ซึ่งก็สวยงามและเป็นประวัติศาสตร์แบบไทย ๆ

           พระประโทณเจดีย์กำลังบูรณะ ในขณะที่ใกล้ ๆ กัน ถนนข้างโรงเรียนเทคนิคนครปฐม จะพาท่านไปพบกับสถูปโบราณที่มีชื่อเสียง คือเจดีย์จุลประโทน ที่พบร่องรอยและปูนปั้นชาดกเรื่องเล่าทางคติมหายาน ปัจจุบัน สภาพแวดล้อมดูไม่ได้ เพราะรกชัฏและเสื่อมสภาพลงอย่างรุนแรง

ภาพเจดีย์จุลประโทนเมื่อครั้งขุดแต่งเสร็จสิ้น

เจดีย์จุลประโทนในปัจจุบัน

เจดีย์พระประโทณ กำลังบูรณะแต่งเติมให้"เต็ม" แต่รู้สึกว่ากรมศิลปากรจะทำงาน"กระจอกไปหน่อย " น่าจะเติมให้เต็มทั้งปูนปั้นรูปยักษ์แคระและรูปชาดกซะเลย หรือว่าแต่งแค่ใช้อิฐมัน"ประหยัด"งบ"รับประทาน"คล่องกว่า ก็ไม่รู้ได้ ?

             หากเดินทางจากพระประโทณเจดีย์ นมัสการพระปฐมเจดีย์ที่บรรจุพระอังคารของล้นเกล้ารัชกาลที่ 6 หลังพระร่วงโรจนฤทธิ์แล้ว ก็เดินทางต่อออกมาทางเส้น Bypass ซึ่งเป็นที่ตั้งของวัดหน้าพระเมรุ กองอิฐจากการบูรณะอีกโบราณสถานหนึ่ง วัดนี้มีความสำคัญที่เพราะค้นพบพระทวารวดีปางปฐมเทศนาขนาดใหญ่ และเชื่อว่าถูกเคลื่อนย้ายไปที่กรุงศรีอยุธยาด้วย (ส่วนหนึ่งบูรณะสมบูณ์อยู่หน้าทางขึ้นองค์พระปฐมเจดีย์)

             จากนครปฐม แนะนำให้เดินทางมายังบ้านโป่งตามเส้นทางไปยังจังหวัดราชบุรี ทางซ้ายมือเมื่อข้ามแม่น้ำแม่กลอง ท่านจะเห็นพระปรางค์เก่าแก่อายุในราวพุทธศตวรรษที่ 19 สร้างทับอโรคยศาลาของพระเจ้าชัยวรมันที่ 8 จนกลายมาเป็นพระมหาธาตุของเมืองเช่นเดียวกับที่นครปฐม แต่ฐานปรางค์ไม่ได้สร้างค่อมทับเจดีย์สมัยทวารวดี แต่มีจุดเด่นที่โคปุระและกำแพงล้อมที่มีภาพพระไภสัชยคุรุประภานั่งประทับในซุ้มเรือนแก้ว แกะสลักจากหินทรายสีแดงสวยงาม

           พิพิธภัณฑ์สถานแห่งชาติราชบุรี ก็เป็นน่าไปเที่ยวนะครับ เป็นที่เก็บวัตถุโบราณสำคัญในสมัยทวารวดียุคหลังของเมืองคูบัว ที่เชื่อว่ามีอายุในราวพุทธศตวรรษที่ 15 - 16 ช่วงที่น้ำทะเลเริ่มงวดลงแล้ว ปูนชั้นชิ้นเอกของเมืองคูบัวภาพ "ปัญจดุริยสตรี" อันเป็นเอกลักษณ์ของทวารวดีที่นักดนตรีชั้นสูงกลับเป็น"หญิง"ในขณะที่ในอินเดียนักดนตรีจะเป็น"ชาย" แสดงให้เห็นว่า ลัทธิชายเป็นใหญ่ของอินเดียถูกผสมผสานด้วยพื้นเมืองนิยม ดั่งสิทธิสตรีของสุวรรณภูมิไม่ได้ต่ำไปกว่าชาย นี่คืออีกหนึ่งในปริศนาที่ยังคงเป็นข้อถกเถียงกันของปรากฏการณ์ทวารวดี!!!

          เมืองโบราณคูบัวตั้งอยู่ห่างจากตัวเมืองราชบุรีไปประมาณ 10 กิโลเมตร แผนผังของเมืองโบราณเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าวางตัวตามแนวเหนือ-ใต้ มีคูน้ำคันดินกำแพงเมืองล้อมรอบขนาดความกว้าง 800 เมตร ความยาว 2,000 เมตร ภายในและนอกเขตกำแพงเมืองโบราณพบโบราณสถานที่ก่อสร้างด้วยอิฐจำนวนมากกว่า 60 แห่ง ส่วนใหญ่เป็นพุทธสถานทั้งฝ่ายหินยาน เถรวาทและมหายาน ที่มีการประดับตกแต่งด้วยประติมากรรมรูปพระพุทธรูป พระโพธิสัตว์ เทวดา บุคคล และลวดลายต่างๆ ที่ทำมาจากดินเผาและปูนปั้น ในเขตพื้นที่เมืองคูบัวมีการสำรวจพบปูชนียวัตถุที่ทำขึ้นเนื่องในพุทธศาสนาเป็นจำนวนมาก เป็นต้นว่า พระพิมพ์ดินเผา พระพุทธรูป พระธรรมจักร รวมทั้งโบราณวัตถุอันเป็นเครื่องประดับหรือเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น ชิ้นส่วนภาชนะดินเผา แวดินเผา ตะคันดินเผา ตุ้มหู แหวน กำไล ลูกปัด หินบด เป็นต้น

         เมืองคูบัวมีเจดีย์ทวารวดีปรากฏทรากมากมาย ส่วนใหญ่ถูกบูรณะและ"สร้างใหม่"แล้ว ตั้งแต่ปี 2500 เป็นต้นมา ถ้าเดินทางโดยรถไฟ เราจะตัดผ่าเมืองคูบัวทางทิศตะวันออกโดยไม่รู้ตัว

 เจดีย์วัดโขลง เป็นเจดีย์หลักของเมืองคูบัว

           ที่เมืองโบราณคูบัว มีชาวกลุ่มชาติพันธุ์ลาวยวนหรือไทยยวน ถูกกวาดต้อนมาตั้งแต่ครั้งต้นรัตนโกสินทร์ มีสินค้าขึ้นชื่อคือ "ผ้าทอลายตีนจก" อันเป็นสินค้าขึ้นชื่อของคูบัว นอกจากนี้ยังมี "จิปาถะสถาน" อันเป็นที่รวบรวมประวัติศาสตร์สังคมและวิถีชีวิตของชาวคูบัวมาตั้งแต่ครั้งทวารวดี สร้างขึ้นโดยกลุ่มผู้อวุโสชาวไทยยวนร่วมกันรวบรวมสิ่งของและประวัติศาสตร์ของบ้านคูบัวไว้ จัดเป็นนิทรรศการที่ทันสมัยน่าเยี่ยมชมเป็นอย่างมาก

          จากเมืองคูบัว ตามเส้นทางสายปากท่อเข้าสู่จังหวัดเพชรบุรีเพียง 50 กว่ากิโลเมตร และออกจากเพชรบุรีไปทางชะอำอีก 40 กิโลเมตรมาถึงอำเภอชะอำ ทางซ้ายมือท่านจะเห็น"เขาใหญ่" ให้เลี้ยวซ้ายเข้าชุมชนโคกเศรษฐี จะพบกับหน้าผาเขาจอมปราสาท อันเป็นที่ตั้งของสถูปทวารวดีที่มีขนาดใหญ่ที่สุดและอยู่ทางใต้สุดของทวารวดีในสุวรรณภูมิ

          เจดีย์ทุ่งเศรษฐีเป็นสถูปเจดีย์ที่มีขนาดใหญ่ ก่ออิฐสอดิน(ผสมยางไม้ตามสูตรโบราณ) ฉาบปูนขาวตำจากหอยทะเล ส่วนฐานมีแผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสขนาดความกว้างประมาณ 25 เมตร เป็นฐานประทักษิณซึ่งมีบันไดทางขึ้นด้านทิศตะวันออกและตะวันตก รองรับฐานเจดีย์ที่มีแผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสยกเก็จบริเวณกึ่งกลางด้านและมุมทั้งสอง ชั้นล่างสุดเป็นฐานหน้ากระดานซ้อนกันสองชั้น รองรับฐานบัววลัย มีส่วนของท้องไม้ขยายสูง มีลวดบัวตรงกึ่งกลางจำนวน ๓ แนว แถวบนและล่างก่อเรียบ ส่วนแถวกลางก่ออิฐยื่นสลับกันบริเวณที่อิฐนูนขึ้นมาฉาบปูนเป็นรูปสี่เหลี่ยมปาดมุม ทำให้เกิดช่องว่างสลับกับปุ่มนูนโดยรอบ ถัดจากท้องไม้ขึ้นไปเป็นหน้ากระดานมีการประดับเสาติดผนังและแบ่งเป็นช่องๆ ช่องละประมาณ ๘๐ เซนติเมตร เพื่อประดับประติมากรรมปูนปั้นรูปคนแคระแบก เหนือขึ้นไปเป็นหน้ากระดานสี่เหลี่ยมรองรับผนังก่ออิฐมีเสาประดับผนังตกแต่งคล้ายส่วนแรก แต่มีขนาดความกว้างและความสูงมากกว่า ถัดจากผนังส่วนนี้ขึ้นไปเป็นส่วนบนขององค์เจดีย์ซึ่งมีสภาพชำรุดพังทลายลงมาเกือบหมด จากหลักฐานชิ้นส่วนประกอบสถาปัตยกรรมที่พบ สันนิษฐานได้ว่ารูปทรงสัณฐานขององค์เจดีย์ทุ่งเศรษฐีส่วนบนน่าจะเป็นทรงกลมมีเจดีย์บริวารทรงกลมขนาดเล็กที่มุมทั้งสี่ บริเวณส่วนยอดเป็นปล้องไฉนประดับด้วยอมลกะ ดังลักษณะของสถูปเจดีย์จำลองและยอดสถูปที่พบจากเมืองอู่ทอง

ภาพ : ตอนบูรณะและสร้างใหม่ (ทำไมไม่ใส่ปูนปั้นเลียนแบบของเก่าเข้าไปด้วย จะได้สมบูรณ์ถูกใจ"การท่องเที่ยว"มากกว่านี้)

          นอกจากเจดีย์ทุ่งเศรษฐี ทวารวดีแห่งแดนใต้นี้แล้ว ในระหว่างทางกลับเข้าเพชรบุรี แถวบ้านยาง หนองปรง ไปจนถึงเขาย้อย หลายแห่งล้วนมีร่องรอยของทวารวดีอยู่อย่างหนาแน่น มีร่องรอยเจดีย์อีกประมาณ 3 - 5 แห่ง เศษวัตถุโบราณ ทั้งที่เป็นโกลนพระพุทธรูป เป็นธรรมจักร เป็นกวางหมอบและอีกมากมาย 
          

         อย่าลืมซื้อของฝากกลับบ้านนะครับ เพชรบุรีเลื่องชื่อเรื่องน้ำตาลหวาน ขนมหม้อแกงที่"อร่อยที่สุดในโลก" (เพราะที่อื่นเขาไม่ทำกัน )แวะเที่ยวเขาวัง หรือปราสาทกำแพงแลง (อโรคยศาลาแบบท้องถิ่นเพชร)ก็ไม่เลวนะครับ