ครั้งแรกที่ผมย่างก้าวเข้ามาใน “รามาธิบดี” ผมได้เกิดความสงสัยมาตลอดว่านาม “รามาธิบดี”นี้มีความเป็นมาอย่างไร  หากฟังจากบทเพลงขั้นต้นก็คงพอจะทำให้ทราบว่านามอันสูงค่านี้พวกเราได้รับพระราชทานมาจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวองค์ปัจจุบัน แต่ผมก็ยังเกิดคำถามมาตลอดว่าทำไมคณะแพทยศาสตร์แห่งใหม่ของมหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์(มหาวิทยาลัยมหิดลในขณะนั้น)จึงต้องชื่อ “รามาธิบดี”??

เมื่อผมได้กลับไปค้นข้อมูลเบื้องต้นดูก็พบว่าพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ได้ทรงพระราชทานนาม “รามาธิบดี” เมื่อวันที่ ๒๕ มิถุนายน ๒๕๐๘ ตามหนังสือเลขที่ รล ๐๐๐๒/๑๙๖๕  ส่วนเหตุผลที่ทรงมีพระบรมราชวินิจฉัยพระราชทานนามนี้นั้นมิได้ปรากฏอยู่ในหนังสือฉบับดังกล่าว

อนึ่งนาม “รามาธิบดี” นั้นหมายถึงพระรามผู้เป็นใหญ่ ตามคติความเชื่อของชาวฮินดูนั้นพระวิษณุจะอวตารลงมาโลกมนุษย์เพื่อปราบยุคเข็ญอย่างกรณีของพระรามในมหากาพย์รามายณะก็เรียกว่า “รามาวตาร” ซึ่งคติความเชื่อนี้ก็ได้รับความนิยมแพร่หลายในดินแดนสุวรรณภูมิรวมถึงสยามประเทศเองด้วย ดังจะเห็นได้จากพระเจ้าอู่ทองจารึกพระนามในพระสุพรรณบัฏว่า “สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑” ทรงตั้งนามพระนครแห่งใหม่ว่า “กรุงเทพทวารวดีศรีอยุธยา” และทรงส่งพระราเมศวร(ราม+อิศวร)พระโอรสองค์โตไปครองเมืองละโว้(ลพบุรี) ล้วนเป็นไปตามคติของมหากาพย์รามายณะทั้งสิ้น

ต่อเมื่อผมได้พบกับศาสตราจารย์นายแพทย์สมพล พงศ์ไทยผู้ที่ได้บัญญัติศัพท์และเป็น “รามาธิบดีนิยม”(Ramathibodiism) ขณะเดินทางไปทัศนศึกษามรดกโลกตอนอยู่ปี ๓ จึงทำให้ผมได้คลายข้อสงสัยนี้ลง

อาจารย์สมพลท่านเล่าให้ฟังครับว่านาม “รามาธิบดี” นี้ไม่มีใครทราบว่าเหตุใดพระองค์จึงทรงพระราชทานนามนี้ลงมาให้พวกเรา แต่อาจารย์ก็ได้สันนิษฐานจากหลักฐานต่างๆแล้วคิดว่านามนี้น่าจะมีความเกี่ยวพันกับถนนพระรามที่ ๖ อันเป็นสถานที่ที่มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์จะสร้างโรงพยาบาลแห่งใหม่

ถนนพระรามที่ ๖ นั้นเดิมชื่อถนนประทัดทอง(ต่อมาเพี้ยนเป็นบรรทัดทอง) สร้างขึ้นมาตั้งแต่สมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว  ต่อมาหลังจากพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงเฉลิมฉลองพระปรมาภิไธยใหม่ได้ทรงเปลี่ยนชื่อถนนเป็นที่ระลึก ดังนี้ ถนนปทุมวันเปลี่ยนเป็นถนนพระรามที่ ๑ ถนนหัวลำโพงนอกเปลี่ยนเป็นถนนพระรามที่ ๔ ถนนฮกเปลี่ยนเป็นถนนพระรามที่ ๕ และถนนประทัดทองเป็นถนนพระรามที่ ๖ (เชื่อมจากถนนพระรามที่ ๑ไปยังสะพานพระรามที่ ๖)

จากประกาศเฉลิมพระปรมาภิไธยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อวันที่ ๑๑ พฤศจิกายน ๒๔๕๙ จะพบว่าพระองค์ทรงให้ความสำคัญกับนาม “รามาธิบดี” มาก ดังนี้ “...ในพระบรมราชวงศ์มหาจักรีนี้ จำเดิมแต่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกได้เสวยราชสมบัติเปนประถมบรมกษัตริย์ในพระบรมราชวงษ์นี้แล้ว ต่อแต่นั้นมาก็ได้สืบสันตติวงศ์โดยตรงลงมาจนปัตยุบันนี้หาได้มีการยักเยื้องผันแปรอย่างใดไม่ ทั้งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในรัชกาลที่ 2 แลที่ 3 ก็ได้ทรงพระนามสมเด็จพระรามาธิบดีต่อเนื่องกันมา พึ่งมาเปลี่ยนพระราชประเพณีใช้คำอื่นนำพระนามเมื่อในรัชกาลที่ 4 อาไศรยเหตุนี้ จึงควรเฉลิมพระปรมาภิไธย ให้ทรงพระนามสมเด็จพระรามาธิบดีทุกรัชกาลด้วย...”

ทำให้พระองค์ทรงเปลี่ยนพระปรมาภิไธยจาก “พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาวชิราวุธ...พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว” เถลิงพระปรมาภิไธยใหม่เป็น “พระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราวุธ...พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว”(โดยคงสร้อยท้ายเดิมไว้) หรือ “พระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๖”(Rama VI) ทรงเปลี่ยนพระปรมาภิไธยย่อจาก “ว.ป.ร.” เป็น “ร.ร.๖” เพราะฉะนั้นถนนพระรามที่ ๖ จึงเปรียบเป็นถนนของพระองค์นั่นเอง

ครั้นการที่จะตั้งนามโรงพยาบาลแห่งใหม่ตามพระนามของพระรามที่ ๖ หรือพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวนั้นก็จะไปพ้องกับนามโรงพยาบาลพระมงกุฎเกล้าที่ใช้บริเวณของพระราชวังพญาไท  อาจารย์สมพลจึงตั้งข้อสันนิษฐานว่าด้วยพระปรีชาญาณของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชจึงได้เลือกพระราชทานนาม “รามาธิบดี” อันเป็นพระปรมาภิไธยที่ทรงเฉลิมขึ้นมาใหม่แทน

สำหรับตราสัญลักษณ์ “รามาธิบดี” นั้นได้มีดำริให้มีการประกวดตราสัญลักษณ์ของคณะขึ้นในสมัยศาสตราจารย์นายแพทย์บุญชอบ พงษ์พาณิชย์ เป็นคณบดี เนื่องจากในสมัยนั้น “รามาธิบดี” ยังไม่มีตราสัญลักษณ์ มีแต่เพียงตราของมหาวิทยาลัยที่ใช้มาตั้งแต่ปีพ.ศ.๒๕๑๒ (เดิมใช้ตราของมหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์) ผิดกับโรงพยาบาลศิริราชที่มีตราสัญลักษณ์เป็นของตัวเอง(รูปพญานาคขดเป็นตัวศ.และงูพันไม้เท้าภายใต้มหาพิชัยมงกุฎ ออกแบบโดยศาสตราจารย์เกียรติคุณนายแพทย์อวย เกตุสิงห์)  ทางคณะจึงได้แต่งตั้งให้รองศาสตราจารย์(ตำแหน่งในขณะนั้น)นายแพทย์สมมาตร แก้วโรจน์ เป็นประธานคณะกรรมการตัดสินการประกวดตราสัญลักษณ์รามาธิบดี โดยมีหลักเกณฑ์ว่าต้องเป็นตราที่แสดงถึงความเป็นคณะแพทย์สมัยใหม่ที่มีความเป็นวิชาการและจรรโลงวัฒนธรรมไทย

ในครั้งนั้นต้องจัดประกวดถึง ๒ ครั้ง เนื่องจากตราสัญลักษณ์ที่ชนะเลิศในการประกวดครั้งแรกไม่ผ่านความเห็นชอบจากที่ประชุมคณะ จึงได้จัดการประกวดใหม่อีกครั้งซึ่งผู้ชนะเลิศในการประกวดตราสัญลักษณ์รามาธิบดี คือ นายสุรพล แสงโสภิต (ปัจจุบันเปลี่ยนชื่อเป็นวนัปติ ทำงานที่หน่วยภาพพยาธิวิทยา) ได้รับรางวัลเป็นเงินสด ๒๐,๐๐๐ บาท โดยออกแบบตราสัญลักษณ์เป็นรูปตัวร. หมายถึง “รามาธิบดี” อยู่ในรูปทรงพุ่มข้าวบิณฑ์บ่งบอกถึงความเป็นไทย และมียอดแหลมแสดงถึงความรุ่งโรจน์ โดดเด่น สูงสง่า  ได้กำหนดให้ตัวร.ใช้สีน้ำเงินฟ้าแสดงถึงความสงบ ความสดใส ความมั่นคง ความมีน้ำใจ และบริเวณยอดปลายแหลมคล้ายยอดช่อฟ้าสีชมพูแดงแสดงถึงความสดชื่น อ่อนหวานและความสุข ที่ประชุมคณะได้รับรองตราสัญลักษณ์นี้ในการประชุมครั้งที่ ๑๐/๒๕๔๐ วันที่ ๑๕ พฤษภาคม ๒๕๔๐

ต่อมาในการประชุมคณะครั้งที่ ๒๑/๒๕๔๑ เมื่อวันที่ ๕ พฤศจิกายน ๒๕๔๑ ได้มีการพิจารณาสีตราสัญลักษณ์รามาธิบดีใหม่โดยให้ผู้ชนะเลิศไปทำตัวอย่างตราสัญลักษณ์จากสามสี คือ สีน้ำเงินยอดเทา สีน้ำเงินยอดชมพู และสีน้ำเงินยอดทอง ที่ประชุมได้พิจารณาด้วยเสียงส่วนใหญ่มีมติให้เลือกสีน้ำเงินยอดเทาเป็นสีตราสัญลักษณ์รามาธิบดี

จากนั้นตราสัญลักษณ์ “รามาธิบดี” ที่เป็นรูปตัวร.ก็เป็นที่แพร่หลายใช้งานกันโดยทั่วไปในคณะ แต่เป็นการใช้โดยประดิษฐ์ตกแต่งสีขึ้นมาเองตามหน่วยงานต่างๆ ไม่ได้ควบคุมให้เป็นไปในมาตรฐานเดียวกัน เช่น เสื้อกาวน์นักศึกษาแพทย์ปี ๔-๕ จะใช้สีเขียวล้วน เสื้อกาวน์นักศึกษาแพทย์ปี ๖ ใช้สีแดงล้วน(เริ่มมีการปักตราสัญลักษณ์รามาธิบดีบนอกเสื้อครั้งแรกในExtern รุ่น ๓๔ ปีการศึกษา ๒๕๔๖) เสื้อกาวน์อาจารย์ใช้สีเขียวยอดทอง เป็นต้น

จนในที่สุดเมื่อคณะมีความต้องการ Rebranding ตราสัญลักษณ์และต้องการสร้างความเป็น Unity ขึ้นมาใหม่จึงได้มีการปรับเปลี่ยนสีตราสัญลักษณ์คณะทั้งหมด และพอดีกับทางมหาวิทยาลัยมหิดลต้องการสร้างตราสัญลักษณ์ให้มหิดลเป็นหนึ่งเดียวกันตามนโยบายมุ่งสู่การเป็นหนึ่งในร้อยของมหาวิทยาลัยชั้นนำระดับโลกภายใน ๔ ปี ตามหนังสือเลขที่ ปชส. ๒๕๗/๒๕๕๒ ลงวันที่ ๑ ธันวาคม ๒๕๕๒

ตราสัญลักษณ์ที่ใช้กันในปัจจุบันจะมี ๒ ตรา คือ ตราสัญลักษณ์ของมหาวิทยาลัยมหิดลที่มีชื่อคณะอยู่ด้านใต้กำกับเลข ๒๕๐๘ อันเป็นปีที่มีพระราชกฤษฎีกาก่อตั้งคณะใช้กันมาตั้งแต่ปีพ.ศ.๒๕๑๒ ตรานี้จะใช้ในลักษณะเป็นทางการและในโอกาสที่ติดต่อกับภายนอกคณะ(ดูสีได้จากตราบนเสื้อกาวน์นักศึกษาแพทย์ปี ๔ ปีการศึกษา ๒๕๕๒ เป็นต้นไป) ส่วนตราสัญลักษณ์รามาธิบดีนั้นก็ได้เปลี่ยนเป็นสีน้ำเงินธงชาติยอดสีชมพูแดงทับทิมสยามมีชื่อคณะอยู่ด้านใต้ ใช้ในกิจการภายในคณะและเสื้อที่บุคลากรภายในคณะจัดทำขึ้น

มาถึงตรงนี้ก็คงพอที่จะทำให้เพื่อนๆ พี่ๆ น้องๆและบุคคลากรต่างๆใน “รามาธิบดี” ได้เข้าใจเรื่องราวความเป็นมาและเป็นไปของสิ่งใกล้ตัวอย่างชื่อนามและตรา “รามาธิบดี” ที่ปักอยู่บนอกเสื้อและก่อเกื้อเป็นความประทับตราตรึงอยู่ในใจของพวกเราทุกคน นามนี้ที่พระปิ่นจักรีภูมิพลพระราชทานให้มา..........“รามาธิบดี”

ขุมทรัพย์เพชร.

วันที่ ๔ มีนาคม ๒๕๕๓ เวลา ๒๑.๑๘ น.

“...นามนี้เป็นพระปรมาภิไธยในปฐมบรมกษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยาและกรุงรัตนโกสินทร์ และเป็นพระปรมาภิไธยของบูรพมหากษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยาและกรุงรัตนโกสินทร์ถึงรวมแล้ว ๘ พระองค์ จึงนับเป็นนามมหามงคลยิ่งกว่านามใดๆในแผ่นดินนี้...”

ศาสตราจารย์นายแพทย์สมพล  พงศ์ไทย

ปาฐกถารจิต บุรีครั้งที่ ๒๐ ณ ห้องประชุมอารี วัลยะเสวี